تارنمای فرهنگی مهرگان – گروه میراث فرهنگی – سیاوُش آریا*

خاک سپاری دو شهید گمنام در حریم مجموعۀ جهانی پاسارگاد با واکنش ها و بحث های گوناگونی در میان کارشناسان و کُنشگران میراث فرهنگی همراه بود. اما در این میان سخنان ناسازگار (ضد و نقیض) معاون سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کشور جای شگفتی و درنگ (تامل) دارد. سخنانی که بیانگر سیاست یک بام و دو هوای سازمان میراث فرهنگی در برابر رُخدادهای گوناگون در زمینۀ میراث فرهنگی است.

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، درهفتۀ دوم اِسپندماه و روزهای پایانی سال، کام کُنشگران (فعالان) و دوست داران میراث فرهنگی تلخ شد تا سال نو را با نگرانی از وضعیت پُر فراز و نَشیب میراث فرهنگی آغاز کنند. سالی که آرام آرام رو به پایان است را شاید بتوان یکی از سخت ترین سال ها برای یادمان های تاریخی و فرهنگی ملی و جهانی دانست. سالی که در آن تاراج و کَند و کاوهای غیرمجاز افزایش یافته و دست اندازی ها به یادگارهای میراث فرهنگی، آماری رو به رشد داشته است.

اما در روزهای پایانی زمستان و هنگام آغاز سال نو، رُخدادی غیرقابل پیش بینی و نسنجیده، نگرانی دوست داران و کُنشگران میراث فرهنگی را نسبت به یادمان های تاریخی بیش از پیش کرد. خبر بسیار دور از پیش بینی (غیرمنتظره) بود، ولی زود پخش شد و کام همۀ کُنشگران و دوست داران میراث فرهنگی را تلخ کرد و آنان را در اندیشه ای ژرف فرو برد.

 نخستین روز از هفتۀ دوم اِسپندماه، گزارش ساخت آرامگاه شهدای گمنام در حریم مجموعۀ جهانی پاسارگاد روی خروجی خبرگزاری خبرآنلاین رفت. این خبرگزاری نوشت : ساخت آرامگاهی تازه برای شهدای گمنام از سوی شهرداری و شورای شهر پاسارگاد به مرحلۀ اجرایی رسیده است.

در بخش دیگری از این گزارش آمده است که، خاک ریزی و تهی سازی (تخلیه) مخلوط برای زیرسازی آرامگاه شهدای گمنام در حریم پاسارگاد آغاز شده است... این در حالی است که آرامگاه مادر سلیمان و گورستان مبارک آباد در نزدیکی مجموعۀ آرامگاه کورش، جایگاه خاک سپاری بسیاری از شهدای جنگ ایران و عراق است و همواره مردم به زیارت این شهدا می روند. با این همه، سرپرستان (مسوولان) شهرداری پافشاری (تاکید) دارند که باید در این محوطه آرامگاه تازه ای برپا کنند...

حمید فدایی، مدیر پایگاه جهانی پاسارگاد می گوید : پاسارگاد، مجموعه ای از سازه های باستانی برجای مانده از دوران هخامنشی است؛ تا کنون این مجموعه با دشواری های فراوانی دست و پنجه نرم کرده و ما امیدواریم که سرپرستان شهری با ما همکاری بیشتری داشته تا بتوانیم در راه نگهداری (صیانت) از میراث جهانی و ملی، اقدام های بیشتری ارایه دهیم...

مدیر پایگاه جهانی پاسارگاد در بخش دیگری از سخنانش گفته است : مسایلی که ما در پاسارگاد با آن رو به رو هستیم، یکی دو تا نیست. میراث جهانی سنجه هایی (معیارها) دارد که سرپیچی (تخطی) از آن ها به زیان هویت ملی و مردم می شود. در پروندۀ کارخانۀ رُب گوجه، ما توانستیم تا اندازه ای پروندۀ آن را جلو ببریم (خبرآنلاین، یکشنبه 8 اِسپندماه، کد خبر 4747).

پس از این رویداد، فَرنِشین (رییس) پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی واکنش نشان داد و گفت : «خاک سپاری شهدای گمنام در نقطه های برجسته (شاخص) که خود شناخته شده هستند و هویت تاریخی دارند، اَرج گذاری (احترام) به شهدای گمنام نیست، بلکه می تواند بی احترامی باشد. زیرا باشَندگی (حضور) شهدای گمنام می تواند هر ناکجایی را تبدیل به جایی به عنوان مقصد باشندگی مردم تبدیل کند».

سید محمد بهشتی در دنباله افزود : « شهدای ما کم ارزش نیستند که سر راه جای دیگری باشند، پیکر پاک شهدا خود به تنهایی مقصد مردم است و آداب ادب به جا آوردن شهدا این گونه نیست... انگیزه ای ندارد که بخواهیم چیزهایی که خود واجد ارزش هستند را به رُخ جاهایی که ارزش متفاوتی دارند، بکشیم؛ این کار بی احترامی به شهدا است».

بهشتی در پاسخ به این که آیا ممکن است، این کار در ثبت جهانی پاسارگاد نیز خللی پدید آورد، گفت : « بی گمان این مساله مایۀ پدیداری مشکل می شود. اما این یک سوی قضیه است، جُستار(بحث) دیگر بزرگداشت (تکریم) شهداست که انگیزۀ نگرانی شده است» (خبرگزاری کار ایران، ایلنا. 11/ 12/ 95، کد خبر 464116).

پس از آن نیز بالاترین مقام سازمان میراث فرهنگی به این رویداد ناخجسته واکنش نشان داد و در شبکۀ اجتماعی توییتر خود نوشت : به شکل ویژه این موضوع در حال پیگیری است و نامه نگاری های (مکاتبات) گسترده ای در این باره انجام شده است.

شهدا در قلب مردم ایران جای دارند و جایگاه خاک سپاری آن ها محل رجوع گروه گستردۀ مردم خواهد بود.

گزینش حریم پاسارگاد برای خاک سپاری شهدا در درجۀ نخست بی احترامی به خود شهدا است.

مگر بنا است شهدا به میانجیِ (واسطه) رجوع مردم به پاسارگاد، جایگاه زیارت مردم شوند؟

دکتر زهرا احمدی پور در پایان پیام خود نوشت :  اقدام های لازم برای پیشگیری از پیدایش (وقوع) این لغزش (اشتباه) و بی حرمتی به شهدا انجام شده و در حال پیگیری است.

کوشش بر این است که شهدا در جایگاهی برازنده (متناسب) خاک شوند، نه در محوطه و حریم یادمان های تاریخی.

همچنین در همین زمینه خبرگزاری ایسنا از لغو خاک سپاری 2 شهید گمنام در حریم پاسارگاد خبر داده و از سوی مدیرکل بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش های دفاع مقدس استان پارس (فارس) نوشت : به دنبال پیگیری های مقام های سازمان میراث فرهنگی، خاک سپاری شهدای گمنام در حریم درجه دو مجموعۀ جهانی پاسارگاد لغو شد و این دو شهید گران پایه در کنار آرامگاه دیگر شهدای گمنام در تپۀ نامدار به «نورالشهدا» در نزدیکی شهر سعادت شهر مرکز شهرستان پاسارگاد به خاک سپرده شدند (خبرگزاری ایسنا، 13 اِسپندماه، کد خبر 95121308100).

اما تنها پس از 24 ساعت از واکنش و نامۀ مدیرکل سازمان میراث فرهنگی و خبر لغو خاک سپاری شهدا در حریم مجموعۀ جهانی پاسارگاد و بازتاب آن در خبرگزاری ها، معاون میراث فرهنگی کشور که سرپرستی ثبت یادمان های جهانی در یونسکو را نیز بر دوش دارد، در گفت و گویی شگفت اَنگیز و منفعل به خبرگزاری ایسنا گفت : « خاک سپاری شهدا در حریم درجه 2 محوطۀ پاسارگاد منع قانونی ندارد و نگرانی برای بحث جهانی این محوطۀ تاریخی نداریم!»

محمد حسن طالبیان افزود : « دو شهید گمنام در حریم درجه 2 محوطۀ جهانی پاسارگاد به خاک سپرده شده اند، حریمی که هیچ دشواری ای برای بحث ثبت جهانی پاسارگاد به وجود نمی آورد. زیرا بر پایۀ قانون های میراث جهانی، ساخت نمادها یا ساختمان ها به بلندای بیشینه (ارتفاع حداکثر) 4.5 متر ممنوعیت و محدودیت قانونی نداشته و ندارد» (خبرگزاری ایسنا، شنبه 14 اِسپندماه، کد خبر 95121408580).

کارشناسان و کُنشگران میراث فرهنگی نیز از بیان چنین دیدگاه شگفت اَنگیز و منفعل معاون میراث فرهنگی ابراز نگرانی کرده و سیاست های سازمان میراث فرهنگی را به " سیاست یک بام و دو هوا " تشبیه کردند. در همین زمینه و پس از اعتراض ما و خبرنگاران میراث فرهنگی در برابر سیاست های یک بام و دو هوای سازمان میراث فرهنگی، معاون میراث فرهنگی کشور که در نشست سالانۀ باستان شناسی در گنج خانۀ (موزه) ملی ایران باستان باشَنده بود به تارنمای فرهنگی مهرگان گفت : « ما به عنوان سرپرستان سازمان میراث فرهنگی اعتراض های خود را به گوش مدیران مربوطه رسانده ایم. آنان می خواستند که شهدا را در عَرصۀ محوطۀ جهانی پاسارگاد به خاک بسپارند! ما نیز با بازگویی ضوابط و قانون های جهانی میراث فرهنگی و خطری که هویت ملی را تهدید می کند، آنان را مُجاب کردیم که در حریم درجه 2 پاسارگاد و با رعایت ضوابط و قانون های جهانی میراث فرهنگی، شهدا را به خاک سپارند. با این همه، به هیچ روی نباید هیچ سازه یا ساخت و سازی بالاتر از 4.5 متر در آن جا انجام شود و ما همۀ این موارد را گوشزد کرده ایم».

دکتر طالبیان در پاسخ به این پرسش که چه تضمینی برای رعایت ضوابط و قانون های میراث فرهنگی وجود دارد، تنها به این جمله بَسنده کرد و گفت : « ما همۀ موارد را به آن ها گوشزد کرده و خطرهای پیش رو را برای آن ها توضیح داده ایم».

همچنین معاون میراث فرهنگی افزود : « سازمان جهانی یونسکو همان روز نخست به من زنگ زد و از من توضیح خواست. من نیز گفتم که در حال پیگیری موضوع هستم و هیچ خطری محوطۀ جهانی پاسارگاد را تهدید نمی کند و خطر خروج از ثبت جهانی برای پاسارگاد وجود ندارد».

پس از اعتراض ما و خبرنگاران میراث فرهنگی به این رُخداد ناخجسته، معاون میراث فرهنگی کشور به اَنگیزۀ حساسیت های موجود به خبرگزاری ایسنا گفت : « انجام هر گونه ساخت و ساز و دخالت در عَرصۀ محوطه ها و نقطه هایی که یک اثر ثبت جهانی یا حتا ملی وجود دارد، خلاف قانون است. به عنوان یک مقام رسمی اعلام می کنم تا امروز هیچ پروانه ای (مجوز) از سوی ما به عنوان خاک سپاری در عَرصه انجام نشده است» (خبرگزاری ایسنا، دوشنبه 16 اِسپندماه، کد خبر 95121610104).

در پایان نیاز به یادآوری است که شهدا در قلب مردم ایران جای دارند و امروزه در هر خانواده یا خویشاوندی در کشور که بنگریم، یک شهید وجود دارد. اما نباید با خاک سپاری شهدای اَرجمند (عزیز) در حریم و عَرصۀ یادمان های تاریخی و فرهنگی، آنان را در برابر میراث فرهنگی جای داد. زیرا این کار انگیزۀ سوء استفادۀ دشمنان ایران خواهد شد و با تبلیغ نادرست و بد، چهرۀ کشور را در جهان خدشه دار می کنند. از سویی، کارشناسان و کُنشگران میراث فرهنگی بر این باورند که اگر زمانی که شهدا را می خواستند در عَرصۀ مجموعۀ ملی امیرچخماق یزد به خاک بسپارند، سازمان میراث فرهنگی واکنش درستی نشان داده بود و قانون و ضوابط میراث فرهنگی رعایت شده بود، هرگز امروز بینندۀ چنین رُخدادهای ناخجسته ای نبودیم. این نخستین باری نیست که حریم و عَرصۀ یادمان های تاریخی ملی و جهانی به بهانۀ خاک سپاری شهدای اَرجمند، مورد دست اندازی (تعرض) جای می گیرد. حریم ارگ ساسانی شهرستان اَنار در کرمان، تپۀ باستانی پیش از تاریخ و چند هزار سالۀ «سرخنکلاته» در بخش بهاران شهرستان گرگان، تنها بخشی از این گونه چالش ها است.

زمینی نزدیک دو هکتار که در حریم درجه دو مجموعه جهانی پاسارگاد، برای خاکسپاری شهدا در نظر گرفته شده است


مکانی که شهدای گمنام به خاک سپرده شده اند



خاکسپاری دو شهید گمنام در تاریخ پنجشنبه 12 اسپند ماه

 نگاره ها از شهرام آذری است

*پژوهشگر تاریخ و فرهنگ ایران – راهنمای گردشگری – خبرنگار آزاد – کُنشگر میراث فرهنگی، گردشگری – دبیرانجمن مهرگان