رِخنۀ باکتری ها در سنگ نبشتۀ ساسانی حاجی آباد

پنج شنبه 9 فروردین 1403





رِخنۀ باکتری ها در سنگ نبشتۀ ساسانی حاجی آباد



 

 

 







تارنمای فرهنگی مهرگان گروه میراث فرهنگی سیاوُش آریا*

 

رِخنۀ روز اَفزون لکه های تیره رنگ و اسیدی در سنگ نبشتۀ شاهپوریکم ساسانی در اِشکَفت حاجی آباد مَرودشت، یادگار ساسانیان را با خطر پاک شدن و حذف رو به رو کرده است. این باکتری ها همانند خُوره به جان سنگ نبشته های پهلوی افتاده و روزگار سختی را برای آن ها رقم زده است.

 

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، سنگ نبشته هایی (کتیبه ها) که کمابیش 1700 سال پیش به فرمان شاهنشاه ایران شاهپوریکم ساسانی در فرو رفتگی بخشی از اِشکَفت (غار) روستای حاجی آباد مَرودَشت تراشیده شده است، روزگار سرسخت و پرفراز و نشیبی را سپری می کنند. همچنین در یکی دو دهۀ گذشته، به اَنگیزۀ رِخنۀ لکه های تیره رنگ و اسیدی روز به روز وضعیت آن بدتر شده و در خطر حذف و پاک شدن از چهرۀ تاریخ جای گرفته است.

سنگ نبشته های باستانی از آن گروه از یادمان های تاریخی فرهنگی ارزشمندی هستند که سندی زنده و پویا به شمار می آیند. از سویی، با بررسی و پژوهش و خوانش این یادمان های تاریخی، می توانیم با شرایط زیست، تاریخ اجتماعی و گاه سیاسی و آیین و آداب گذشتگان پاک نهاد خویش آشنا شده و در واکاوی و موشکافی (تحلیل و تجزیه) تاریخ از آن ها به درستی سود جُست. از همین روی، سنگ نبشته ها نزد کارشناسان، پژوهش گران و زبان شناسان و دانش جویان رشته های تاریخ و باستان شناسی از ارزش و جایگاه ویژه ای برخوردارند.

 اما با این همه، گاهی از سوی سرپرستان (متولیان) اَمر به درستی مورد پاس داری و نگاهبانی جای نگرفته و با دشواری های ریز و درشتی دست و پنجه نرم می کنند.

 

رِخنۀ باکتری ها در سنگ نبشتۀ شاهپوریکم ساسانی

 

نگارنده در یکی دو دهۀ گذشته، بارها از این یادمان تاریخی بازدید کرده و دشواری های پیش روی آن را به سرپرستان سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گزارش داده است. اما همچنان لکه های تیره و قهوه ای رنگی که از سمت بالا به پایین سرازیر بوده و به بیشتر بخش های سنگ نبشته نیز رخنه کرده است، وجود دارد و هم اینک رَوند رو به رشدی در پیش گرفته است. این باکتری ها به باور کارشناسان همانند خُوره به جان پوستۀ سنگ ها خواهد افتاد و در دراز مدت آن ها را نابود می کند. ترک و شکاف های ریز و درشتی که بر روی سنگ نبشته و پیرامون آن، از گذشته ها پدیدار شده است، از دیگر دشواری های یادگار ساسانیان بوده که این یادمان باستانی را با خطر جدی رو به رو کرده است. یادگاری نویسی ها با رنگ که از گذشته ها وجود داشته است، بخش دیگری از آسیب های وارده به سنگ نبشته ی ساسانی نامدار به حاجی آباد است.

شاید یکی از بدترین آسیب ها و چالش های یادگار ساسانیان، وجود میدان تیر در نزدیکی و حریم درجه یک در پایین دست اِشکفت باشد که از سوی نیروهای نظامی سال های سال است در حال انجام بوده و به باور کارشناسان تهدیدی جدی برای آن به شمار می آید. همچنین نباید برخی از کارهای انجام شده در چندین سال گذشته از سوی میراث فرهنگی همانند نرده کشی گِرداگرد ورودی اِشکفت برای پاس داری بهتر و پیشگیری از ورود گوسپندان و چوپانان را نادیده گرفت. اما بی گمان بدترین و مهم ترین دشواری سنگ نبشتۀ ساسانی اِشکفت حاجی آباد، رخنۀ لکه های تیره و قهوه ای رنگ اسیدی در زیر پوستۀ سنگ ها است که باید هرچه زودتر شناسایی و پاک سازی شود. تا خدای ناکرده با نابودی یکی از ارزشمندترین یادگارهای باستانی رو به رو نشویم.

 

یک کارشناس مرمت : هر چه زودتر باید سنگ نبشته ها از آلودگی ها پاک شود

 

سیامک علی زاده، مرمت گر آثار، بناها و اشیای تاریخی دربارۀ وضعیت یادگار ساسانیان به تارنمای فرهنگی مهرگان گفت : « برپایۀ نگاره های (تصاویر) موجود، سنگ نبشته و سراسر دیواره باید با شست و شوی علمی تمیز و از آلودگی پاک شود. اَنگیزه های وجود لکه های قهوه ای و تیره در دیواره و رخنۀ آن در سنگ نبشته ها بررسی و نوع پیشگیری و در فرجام برطرف کردن آن، هر چه زودتر انجام شود».

دکترعلی زاده دربارۀ روش تمیز کردن این سنگ نبشته افزود : « سنگ نبشته باید به شیوۀ کراتز یا ضمادگذاری نمک ها و دیگر مواد زیان آور (مضر) هرچه زودتر و در صورت امکان، کامل پاک شود. همچنین باید دید که لکه ها با چه موادی بهتر پاک خواهد شد. با آب خالص، یا بخار و با دستگاه های ویژه (مخصوص) باید بررسی و آنالیز شود که به چه نمونه موادی نیازمندیم تا لکه ها و املاح (اسیدها یا باکتری ها) را از میان ببریم. به هر روی، باید وزارت میراث فرهنگی هر چه زودتر دست به کار شود و از آسیب های بیش تر و نابودی آن، پیشگیری کند».

 

سنگ نبشته پهلوی حاجی آباد

 

 سنگ نبشتۀ شاهپوریکم ساسانی در اِشکفتی که به «شیخ علی» یا زندان جمشید نیز نامدار شده، در 5 کیلومتری خاور (شرق) میراث تاریخی نقش رستم در راستای راهی که از کنارکوه گذر می کند، جای گرفته است. درون اِشکفت تاقچه هایی آراسته شده (تعبیه) است. در دو تاقچه یکم و دوم درکنار یک دیگر، دو سنگ نبشته به دبیرۀ (خط) درشت پهلوی نگاشته شده است. در تاقچۀ نخست با دبیرۀ پهلوی ساسانی در شانزده رَج (سطر) و در تاقچۀ دیگر به دبیرۀ پهلوی اشکانی یا پارتی در چهارده رج نگاشته شده است. شاهپوریکم، شاهنشاه ساسانی در این سنگ نبشته، افزون بر شناخت خود و نیای خویش، توانایی و شرح تیراندازی خود را در برابر شهرتاران (شهرداران)، ویس پوران (شاه زادگان) و بزرگان و آزادگان به نمایش می گذارد. این سنگ نبشته از دید پژوهش های تاریخی و باستان شناختی دارای ارزش فراوانی بوده و سندی زنده و پویا به شمار می آید.

 

بخشی از برگردان سنگ نبشته پهلوی حاجی آباد

 

این تیر رس من مزدیسن بغ (خداوندگار) شاهپور شاهان / شاه ایران و اَنیران که چهر از ایزدان / پسر مزدیسن بغ اَردشیر شاهان شاه ایران / که چهر از ایزدان، نوه بغ پاپک شاه {است}. ما / هنگامی که این تیر انداختیم، پس پیش شهرداران/ ویس پوران (شاه زادگان) و بزرگان و آزادان انداختیم، ما پای به / این دره نهادیم، ما تیر آن سوی تر آن چیده (نشانه) / بیافکندیم.... (برگردان داریوش اکبرزاده)


اکنون باید دید که آیا وزارت میراث فرهنگی پس از دو دهه، نابسامانی و وضعیت بد سنگ نبشته های شاهپوریکم، دست به کار مرمت و پاک سازی لکه های تیره و قهوه ای رنگ از روی یادگار ساسانیان خواهد شد و یا همچنان یکی از ارزشمندترین یادمان های ملی کشور را به حال خویش رها می کند.


سنگ نبشتۀ پهلوی شاهپوریکم ساسانی نامدار به حاجی آباد در 18 تیرماه 1311 خورشیدی و با شمارۀ 183 به ثبت ملی رسیده است.

 


 


دو سنگ نبشته پهلوی اشکانی و ساسانی از شاهپوریکم در غار حاجی آباد مرودشت


بخشی از سنگ نبشته ساسانی که با رخنه باکتری ها در حال پاک شدن و نابودی است


فرو رفتگی و پوسیدگی سنگ و آسیب های وارده که در نگاره کامل نمایان است


دو قاب دیگر که بدون نبشته است ولی بخشی از اثر به شمار می آید و وضعیت بسیار بدی دارد و باید زودتر راه چاره ای برای آن یافت


به باور کارشناسان پس از پاک زدایی رنگ های تیره و اسیدی از روی سنگ نبشته، بهتر است روی آن را با شیشه محافظ پوشاند


وضعیت اورژانسی و بسیار بد سنگ نبشته های پهلوی شاهپور یکم که چهره زشتی را به نمایش گذاشته و در شان میراث ایرانی نیست

 

 







*پژوهشگر تاریخ ایران و میراث فرهنگی خبرنگار آزاد راهنمای گردشگری کُنشگر میراث فرهنگی، گردشگری و زیست بوم دبیر انجمن مهرگان



1398/11/18
بازدید : 1638


دیدگاه ها

دیدگاه خود را بنویسید