قلعۀ نارنجستان داراب، قلعه ای که آب می رود!

جمعه 10 فروردین 1403





قلعۀ نارنجستان داراب، قلعه ای که آب می رود!



 

 

 







تارنمای فرهنگی مهرگان گروه میراث فرهنگی سیاوُش آریا*

 

 

حریم  و عَرصۀ دژ تاریخی - فرهنگی نامدار به «نارنجستان» در دِهستان فورگ از شهر داراب، از سوی کشاورزان و افراد سودجو مورد دست اَندازی قرار گرفته و هر روز این یادمان ملی، کوچک تر شده و آب می رود و نفس هایش به شماره اُفتاده است.

 

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، بر پایۀ ماده 560 قانون مجازات اسلامی، هر کس بدون پروانه (اجازه) از سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی (وزارت خانۀ کنونی) یا با تخلف از ضوابط مصوب و اعلام شده از سوی سازمان نام برده شده، در حریم آثار فرهنگی تاریخی اقدام به عملیاتی کند که سبب سُستی (تزلزل) بنیاد آن ها شود، یا در نتیجۀ آن عملیات به آثار و بناها خرابی یا آسیب وارد آید، اَفزون بر رفع آثار تخلف و پرداخت خسارت وارده به زندان از یک تا سه سال محکوم خواهد شد.

 

اما با آگاهی از این قانون که بسیار روشن و شفاف است، همواره حریم و گاه عَرصۀ یادمان های تاریخی فرهنگی مورد دست اَندازی افراد گوناگون و یا نهادها و اُرگان های دولتی قرار می گیرد و آسیب های برگشت ناپذیری را بر پیکرۀ یادگارهای ارزشمند نیاکانی وارد آورده و گاهی حتا یادمان های تاریخی فرهنگی کشور از صفحۀ روزگار و چهرۀ تاریخ نیز، برای همیشه پاک می شوند. و ما نیز، هم چنان بینندۀ این ویرانی ها بوده و هستیم و گاهی هم تنها اَفسوس می خوریم و فردای روز فراموش خواهیم کرد آنچه بر سر یادمان های ارزشمند و بی دفاع ما آمده است.

 

 بله، روزگار غریبی است و آشفته. هر کسی ساز خود را می زند و قانون را به سادگی و آسودگی و بدون هراس به زیر پا می گذارد. با وجود این که، قانون روشن و شفاف بوده و برای همه یکسان است، ولی روزی نیست که در خبرگزاری ها و روزنامه ها نخوانیم و نشنویم که یادمان های تاریخی و ملی کشور، مورد دست اَندازی افراد گوناگون و یا نهادها و اُرگان های دولتی قرار نگرفته باشند.

 

همین امروز که این گزارش در حال نگاشتن است، خبر رسیده که سازمان اوقاف و امورخیریه بدون هماهنگی و پروانه از وزارت میراث فرهنگی، گنبد اورچین شاهزاده حمزه در شهر ماهشهر خوزستان را به بهانۀ نوسازی کامل ویران کرده است (خبرگزاری کار ایران، ایلنا، کد خبر 928849، 31 خوردادماه 1399 خورشیدی). هرچند که، وزارت میراث فرهنگی دست به شکایت زده و می زند، ولی در فرجام این یادگارهای ارزشمند گذشتگان پاک سرشت ما است که نابود شده و برای همیشه از چهرۀ تاریخ رَخت می بندد. به راستی پاسخ آیندگان را چگونه خواهیم داد؟ آیا باور نداریم که روزی تاریخ ما را داوری خواهد کرد و ....

 


 

قلعۀ نارنجستان داراب، هر روز بدتر از دیروز!

 

 

اما مجموعۀ تاریخی دژ (قلعه) نارنجستان در فورگ داراب، به تازگی از سوی برخی از کشاورزان و افراد سودجو مورد دست اَندازی (تعرض) جای گرفته است و آن ها با لودر خاک های حریم درجه یک و گاه عَرصۀ آن را صاف و هموارسازی (تسطیح) کرده و بخشی از دیواره های دژ را ویران کرده و به آن آسیب های برگشت ناپذیری را وارد آورده اند. دژ تاریخی فرهنگی نامدار به نارنجستان، هر روز کوچک تر شده و بخش هایی از آن آب می رود و نابود می شود.

 

سخن درخُور نگرش آن است که، در سال 1387 خورشیدی که پروندۀ ثبتی این یادمان ارزشمند در دست آماده سازی بوده است، مستقیم به دست اَندازی کشاورزان و روستاییان برای هموارسازی زمین های کشاورزی و خاک برداری از آن، اشاره شده است و به عنوان یکی از مهم ترین عوامل تهدید کنندۀ بنا از آن یاد شده و در پروندۀ ثبتی دژ، خواستار اقدام های حفاظتی همانند سرکشی پِیاپی یگان حفاظت میراث فرهنگی و تعیین حَریم هرچه زودتر مجموعۀ دژ نارنجستان شده است.

 

 اما هم چنان به اَنگیزۀ کمبود بودجه و مهم تر از همه، کم کاری و سُستی های مدیران و سرپرستان میراث فرهنگی در یک دهۀ گذشته، مجموعۀ نامدار به دژ نارنجستان، تعیین حریم نشده و هر روز کوچک تر شده و آسیب های بیش تری می بیند و بخش هایی از آن، از میان می رود. همچنین باید دانست که این دژ به همراه بقایای مسجدی در نزدیکی آن بر روی تپه ای باستانی از دورۀ ساسانی برپا شده است و همین جُستار ارزش آن را دوچندان کرده و پاسداری و نگهداری و حفاظت از مجموعه را اَمری بایسته (ضروری) به شمار می آورد و نیازمند رسیدگی و پیگیری بیش تری از سوی مسوولان و سرپرستان میراث فرهنگی و دیگر نهادهای مسوول همانند بخشداری و دِهیاری ها است.

 

از سویی، دوست داران میراث فرهنگ فورگ و شهر داراب خواستار رسیدگی و توجه بیش تر مسوولان و سرپرستان میراث فرهنگی استان به این یادمان ملی شده اند. آن ها می گویند تا دژ نارنجستان آسیب های بدتری ندیده، لازم است تا زودتر از سوی کارشناسان میراث فرهنگی استان تعیین حریم شود تا بتوان بهتر و شایسته تر از آن، پاسداری و حفاظت کرد. در بازدید گروهی دوست داران میراث فرهنگی داراب و در بررسی های آنان روشن شد که بخشی از دیوارهای دژ نارنجستان آسیب دیده و ماشین آلات مکانیکی به حریم مجموعه دست اَندازی کرده و بخشی از آن را هموارسازی و از میان برده اند.

 

با این همه، نگارنده بر پایۀ مسوولیت شهروندی و اجتماعی خویش، آسیب های وارده به این یادمان ملی و تاریخی را به آگاهی کارشناسان میراث فرهنگی در ادارۀ کل میراث فرهنگی استان رسانیده است.

 

 

مجموعه قلعۀ نارنجستان داراب

 

 

این مجموعۀ تاریخی فرهنگی در بخش باختری (غربی) دهستان فورگ و در باختر روستای دوبرجی جای گرفته است. شمال، جنوب و باختر اثر را زمین های کشاورزی فرا گرفته است. دیرینگی تپۀ موجود در این مجموعه با نگرش به سفال های یافت شده، از آنِ دورۀ ساسانی است. همچنین دژ نامدار به نارنجستان از آنِ سده های متاخر اسلامی (اواخر صفویه قاجاریه) است.

از سویی، به گفتۀ بومیان به اَنگیزۀ وجود باغ های نارنج در سال های گذشته در پیرامون این بنا، به نارنج قلعه یا قلعۀ نارنجستان نامدار شده است. این یادمان تاریخی فرهنگی در مالکیت دولت بوده و جزو منابع ملی به شمار می آید.

 

این یادمان، مجموعه ای است در برگیرندۀ تپه ای ساسانی و بقایای دژی از آنِ سده های متاخر اسلامی در شمال تپه و همچنین بقایای مسجدی شبستانی از سده های متاخر اسلامی در فاصلۀ 50 متری شمال دژ. تپه کمابیش دایره ای شکل (مدور) با پهنای 60 متر در جنوب مجموعه، جای گرفته و بلندای آن نسبت به سطح زمین های پیرامونی چهار و نیم متر است.

از ویژگی های بنا دروازۀ بزرگ و دو نیم برج دو سوی آن در بنای دژ و شیوۀ تاق زنی در آن است. همچنین بقایای مسجد از ویژگی ها بی مانند (منحصر به فرد) این اثر در منطقه است.

 

آنچه از این اثر برجای مانده، هم اینک از وضعیت ایستایی کمابیش مناسبی برخوردار است. اما با نگرش به جایگیری آن در نزدیکی روستا و امکان خاک برداری و هموارسازی بیش تر تپۀ موجود در جنوب مجموعه، اقدام های حفاظتی برای پیشگیری از نابودی آن، بایسته (ضروری) است.

 

 

نگاره های زیر که در اوایل خوردادماه گرفته شده است را ببینید :


 



مجموعه قلعه نارنجستان دید از شمال غرب و نمای نزدیک دروازه قلعه


دیواره های آجری درون قلعه که همچنان استوار ایستاده تا شاید کسی روی خوش به آن نشان دهد پیش از آنکه دیر شود


بخشی از تپه باستانی و عرصه قلعه نارنجستان که لودرها آنرا بتازگی صاف کرده اند


بخشی از یادمان ملی که از سوی کشاورزان نابود شده و خاک آنرا تسطیح کرده اند و مایه افسوس است


اگر میراث فرهنگی هرچه زودتر اقدام نکند باقیمانده اثر ملی نیز به تاریخ پیوسته و آنگاه دیگر حسرت خوردن دردی را دوا نخواهد کرد


درختانی که در حریم بنای ملی نابود می شود و کسی پاسخگو نیست


مجموعه قلعه نارنجستان فورگ داراب، دید از شمال و نمای نزدیک

 








 

*پژوهشگر تاریخ ایران و میراث فرهنگی خبرنگار آزاد راهنمای گردشگری کُنشگر میراث فرهنگی، گردشگری و زیست بوم دبیر انجمن مهرگان

 



1399/04/04
بازدید : 885


دیدگاه ها

کوروش دادار

فسوس و دریغ و اه...

دیدگاه خود را بنویسید