تارنمای فرهنگی مهرگان – گروه میراث فرهنگی – سیاوُش آریا*
پایه ستون ساسانی در یکی از روستاهای شمالی پارس که در کنار جادۀ اصلی و در بدترین شرایط حفاظتی رها شده بود، پس از آگاهی رسانی و اعتراض های نگارنده در پنج سال پیش، تنها از این سوی خیابان به آن سوی خیابان جا به جا شده و به بدترین شیوۀ ممکن نگهداری می شود.
به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، درهنگامی که کشورهای همسایه و نوپا با هر وسیله ای در اَندیشۀ به دست آوردن هویت و شناسنامه ای برای سرزمین خویش بوده و با زور و چنگ اَندازی و فریب و مکر(دسیسه) و باژ دادن، پیشینه ای برای کشور خود دست و پا می کنند، درکشور ما همچنان به آثار تاریخی و فرهنگی بی مهری شده و به آن پشت پا زده و هویت و فرهنگ شکوهمند و کهن خویش را به ریشخند گرفته و از سرِ ستیز با آن، برخورد می کنیم.
از سویی، کشورهای نوپا و گاه جَعلی با رُبودن بزرگان و نام آوران (مشاهیر) ایرانی به نام کشور خود و ثبت ملی آن و گاه ثبت جهانی، در پیِ یافتن دانش و فرهنگی دیرینه بوده و هستند و برای این کارها از هیچ کوششی دریغ نکرده و نمی کنند. اما در کشور ما همواره به نیاکان پاک سرشت و یادگارهای به جا مانده از آنان، تازیده و دهن کجی می کنیم و این داستان پُردرد و رنج و پُرغصۀ تکراری ما همچنان دنباله دارد و ...
پایه ستون های ساسانی، رها شده در کنار جاده
«گل بود به سبزه نیز، آراسته شد». این زبانزد (ضرب المثل) درست روزگار غم اَنگیز و پُرغصۀ پایه ستون های ساسانی 1800 ساله را در یکی از روستاهای شمالی سرزمین پارس نشان می دهد. پایه ستون های ارزشمند و کم مانند و بی همتایی که در بدترین شرایط نگهداری و حفاظتی و به بدترین شیوۀ ممکن و در مکانی نازیبا و نازیبنده (نامناسب) و درخطر دست یابی سوداگران اَموال تاریخی و فرهنگی قرار گرفته است. همچنین پایه ستون های ساسانی در میان اَنبوه خار و خاشاک و زباله ها در میان بلوار ورودیِ یک روستا و در لب جاده قرار داده شده، که بدترین جانمایی ممکن برای آن در نظر گرفته شده است. از سویی، در زمان تاریکی شب و نور کم محوطه، امکان برخورد خودروها با آن وجود دارد و یادگار ساسانیان را با خطر بزرگ و نابودی رو به رو خواهد کرد. نصب میله های آهنی زُمخت و زشت و گوناگون با کاربری ناروشن در کنار پایه ستون های 1800 ساله که مایۀ شگفتی و دریغ و درد است و بدسلیقگی مسوولان اَمر را می نمایاند از دیگر دشواری های یادگار ساسانیان است.
اما مهم تر از همه، بهره گیری و به کار بردن و نصب درفش هایی (پرچم ها) با رنگ و بوی مذهبی و دینی است که با باورعمیق مسلمانان شیعه گِره خورده است و اتفاقا بی احترامی به جایگاه بزرگان دین است. زیرا شایسته و بایسته است تا چُنین درفش ها و نمادهای دینی که قابل احترام مردم است در جایی زیبنده و درخُور و با زیبایی هرچه تمام نصب شود. همچنین نباید با این کارهای نسنجیده و به دور از اَندیشه، نمادهای مذهبی را در کنار یادگارهای ملی قرار داد تا این پنداشت و باور را در میان برخی از دوست داران میراث فرهنگی و تاریخ و فرهنگ ایرانی پدید آورد که دین در برابر هویت ملی قرار گرفته است. زیرا این دو (دین و هویت ملی) در سَده های درازی در کنار هم شکل گرفته و با یک دیگر هَمساز شده است.
پایه ستون ساسانی و داستان این سو و آن سوی خیابان
پایه ستون ساسانی کوچک تر، سال های سال بود که در کنار و لب جادۀ اصلی و شهری و چسبیده به تیر چراغ برق و زیر تابلویی و در نزدیکی گورستان روستا، جا خوش کرده و گاهی مردم بومی و بیشتر کهنسالان به عنوان صندلی از آن بهره گرفته و روی آن می نشستند! در تیرماه سال 1394 خورشیدی نگارنده بازدیدی از این پایه ستون داشته و پس از آگاهی رسانی به مسوولان میراث فرهنگی استان و مرکز در گزارشی در تارنمای خبری اَمرداد و روزنامه های شیراز، موضوع را بازتاب داده و خواستار جا به جایی پایه ستون به نزدیک ترین موزۀ موجود یا مکانی اَمن شده بود. همچنین کارشناسان میراث فرهنگی در همان سال از پیگیری و جا به جایی و حتا ثبت ملی آن به نگارنده خبر داده بودند. اما با شگفتی و ناباوری و شوربختی فراوان و پس از گذشت پنج سال، نه تنها هیچ کاری برای یادگار ساسانیان انجام نشده است، بلکه مسوولان روستا بدون هماهنگی و آگاهی میراث فرهنگی تنها پایه ستون را از این سوی خیابان به آن سوی خیابان جا به جا کرده اَند! بدتر از همه، این که با سیمان نیز، آن را به زمین چَسبانده و کمی به بخش پایینی ستون آسیب رسانده اَند که با سنجش نگاره های سال 1394 خورشیدی می توان آن را دریافت.
از سویی، نگارنده با پرس و جو از مردم بومی و بررسی بیشتر دریافته است که، این پایه ستون در زمستان سال گذشته از سوی شورای شهر روستا جا به جا شده است. در واقع، پایه ستون ساسانی در میان بلواری در ورودیِ روستا به بدترین شیوۀ ممکن که در نگاره ها نیز پیدا است جانمایی شده، که دل هر دوست دار میراث فرهنگی و تاریخ و فرهنگ ایران را از بی مهری ها و نَدانم کاری و کج سلیقگی برخی از افراد، به درد می آورد.
داستان پایه ستون بزرگ و شکسته از زبان مردم بومی
اما داستان غم اَنگیز و دردناک پایه ستون بزرگ تر و شکسته، اَندوهی بزرگ را بردل هر ایرانی نژاده می نشاند و همانند پُتکی است بر سر هر فردی که ذره ای دل در گِرو میهن دارد. به گفتۀ یکی از بومیان روستا که چندین دقیقه ای را با نگارنده هم گفت و گو شده و سخنان دردناکی را بیان کرده است، پایه ستون بزرگ تر در درون تپه ای تاریخی در پایین کوه که نگارنده با چشم می توانست آن را ببیند، جای داشته است و یکی از افراد دولتی (نگارنده به سبب اخلاقی از سمت او نامی نمی برد) در سال های گذشته که گمان می کرد در میان سنگ های پایه ستون، گنجینه ای پنهان است، آن را شکسته است و زمستان سال گذشته، شورای شهر روستا به همراه پایه ستون کوچک تر که این دست خیابان و کنار جاده بوده به آن دست خیابان برده و در ورودی روستا در درون بلواری که می بینید، قرار داده است.
نوروزی در پاسخ به این پرسش نگارنده که به نظر می رسد که پایه ستون درهنگام جا به جایی و به تازگی شکسته باشد، گفت : « نه، چنین چیزی نیست و این موضوع را همۀ مردم روستا می دانند و می توانید پرس و جو کنید».
آن تپه ای که فرد بومی از آن نام می برد، تپه ای است که به ثبت ملی رسیده و از آنِ دورۀ تاریخی است و تردیدی در جایگیری پایه ستون بزرگ تر در آن تپه، وجود ندارد.
اما سخن درخُور نگرش این است که، به گمان فراوان شورای شهر روستا بدون هماهنگی و آگاهی میراث فرهنگی آن شهر مربوطه، پایه ستون را از درون تپه، جا به جا کرده است که بر پایۀ قانون و ضابطه های میراث فرهنگی نادرست بوده و تخلف است و حق چُنین کاری را بدون حضور میراث فرهنگی نداشته است. یا اگر میراث فرهنگی شهر در جریان رَوند جا به جایی و داستان شکل گرفته در میان مردم بومی بوده است، به میراث فرهنگی استان و مرکز گزارشی نداده است و کارشناسان میراث فرهنگی استان در این زمینه، اظهار ناآگاهی کرده اند.
با این همه، نگارنده برپایۀ مسوولیت اجتماعی خویش به ادارۀ کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان رفته و با نشان دادن نگاره های پایه ستون ها و بازگو کردن داستان شکل گرفته در میان مردم بومی روستا، خواستار رسیدگی فوری و توجه بیشتر و جا به جایی آن به موزه یا جایی اَمن شده است. همچنین نگارنده، موضوع پنج سال پیش را به مسوول مربوطه در میراث فرهنگی یادآوری کرده و خواستار پیگیری آن شده است.
کارشناس میراث فرهنگی دربارۀ ثبت ملی پایه ستون های ساسانی گفت : « این نمونه آثار جزو آثار تاریخی فرهنگی غیرمنقول به شمار می آید و نمی توان آن ها را به تنهایی به ثبت ملی رسانید و پروندۀ جداگانه ای تشکیل داد. اما دارای ارزش فراوان تاریخی و فرهنگی است و باید از آن محافظت و نگهداری کرد. همچنین شاید درست نباشد که آن را به موزه جا به جا کرد، ولی باید در جایی مناسب و ایمن و درخُور یک اثر ارزشمند تاریخی درهمان روستا با برپایی سازه ای همخوان و سایه بانی و یک تابلو شناسایی (معرفی) قرار داد.
این کارشناس میراث فرهنگی، پیمان بست (قول دادن) که تا هفتۀ آینده برای بررسی و بازدید پایه ستون ها رفته و پیگیری های لازم را انجام داده و مسوولان روستا را توجیه خواهد کرد و با ارایۀ طرحی پایه ستون ها را در جای مناسبی قرار خواهد داد.
پایه ستون ارزشمند ساسانی
علی رضاجعفری زند، باستان شناس که همان سال ها پایه ستون ها را دیده، پیش از این به نگارنده گفته بود : « این پایه ستون بسیار زبره تراش است و بر روی آن کار چندانی انجام نشده است. به تراش ابتدایی آن به آسودگی می توان پِی برد. همچنین از دید هنری نیز ضعیف است، ولی از دید شکوه و بزرگی دارای ارزش فراوانی است که به پیروی از پایه ستون های هخامنشی ساخته شده است».
دکتر جعفری زند دربارۀ دیرینگی پایه ستون ها نیز، افزوده بود : « این پایه ستون ها از آنِ اوایل دورۀ ساسانی است که ما نمونه های آن را در نورآباد و پیروزآباد و بیشاپور از زمان اَردشیریکم و شاهپوریکم در همین استان داریم و نمونه ای از آن هم که خود من در کاوش های باستان شناسی نورآباد به دست آورده اَم، هم اینک در موزۀ سنگ شیراز نگهداری می شود. از همین روی، این پایه ستون بسیار ارزشمند است و باید هرچه زودتر جابه جا شده و به موزه رود تا از دست تاراجگران و سودجویان در پناه باشد».
به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، در این گزارش به اَنگیزۀ مسایل اَمنیتی و درخطر بودن پایه ستون ها، نشانی و نام روستا و شهر آورده نشده است.
در زیر نگاره هایی را که آدینه 14 شهریورماه گرفته شده است، ببینید :
نگاره ای که سال 94 گرفته شده است و پایین آن سالمتر است، سنجیده شود با نگاره سال 1399
نگاره سال 99 سنجیده شود با نگاره سال 94 که پایین آن سالم است و شکستگی کمتری دارد
پایه ستون ساسانی را با سیمان به زمین چسبانده اند!؟
روی سر پایه ستون کوچک تر
پایه ستون بزرگتر که بخشی از آن شکسته شده و در میان زباله و خار و خاشاک نگهداری می شود
شیوه تراش و شیارهای ساده پایه ستون ها
بخشی از ستون بزرگ تر که یا در جابه جایی شکسته و یا به گفته بومیان سوداگران آنرا شکسته اند و روی زمین و در گوشه ای رها شده است
یادگار نیاکانی و ارزشمند ملی در بدترین جای ممکن گذاشته شده است
پایه ستون های 1800 ساله ای که به این شیوه نگهداری می شود، تو خود حدیث مفصل بخوان از این مجمل
*پژوهشگر تاریخ ایران و میراث فرهنگی – خبرنگار آزاد – کُنشگر میراث فرهنگی، گردشگری و زیست بوم – راهنمای گردشگری – دبیر انجمن مهرگان