حَریم «حوض دختر گَبر» اِقلید شکسته شد

پنج شنبه 9 فروردین 1403





حَریم «حوض دختر گَبر» اِقلید شکسته شد



 

 

 

 

 

 




تارنمای فرهنگی مهرگان گروه میراث فرهنگی سیاوُش آریا*

 

 

حَریم و عَرصۀ گوردَخمۀ نِبشته دار ساسانیِ نامدار به «حُوض دخترگَبر» در شهر اِقلید با ساخت پلکانی از سوی شهرداری بر بستر طبیعی و باستانی کوه، خَدشه دار و شکسته شد.

 

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، کارشناسان و باستان شناسان از گوردخمۀ نامدار به «حُوض دخترگَبر» در شهر اِقلید با نام تنها گوردخمۀ نبشته دار (کتبه دار) ساسانی که در بستر باستانی خود ماندگار بوده و تا به امروز شناخته شده است، نام می برند. به سخنی دیگر، گوردخمۀ نامدار به «حوض دخترگَبر» تنها گوردخمۀ نبشته دار ساسانی  است که در جای اصلی و باستانی خود برجای مانده و به موزه جا به جا نشده است. از همین روی، پژوهشگران و کارشناسان اَمر از آن با نام نگین و دُردانۀ گوردخمه های ساسانی ایران یاد می کنند که از ارزش بسیار فراوانی برخوردار است. همچنین این گوردخمۀ ساسانی، یکی از زیباترین و بی مانندترین آثار تاریخی و فرهنگی سرزمین پارس و کشور به شمار می آید که جایگاه ویژه ای نزد باستان شناسان، زبان شناسان و پژوهندگان تاریخ دارد. با این همه، نه تنها به درستی از آن محافظت و نگهداری نمی شود، بلکه یادگار ساسانیان را در گوشه ای به حال خود رها کرده اَند.

 

 

ساخت پلکان در حَریم حوض دخترگَبر، تخلف است

 

 

در بازدید میدانی که به تازگی نگارنده از گوردخمۀ ساسانی نامدار به «حُوض دخترگَبر» در شهر اِقلید داشته است و پس از بررسی و پرس و جو از مردم بومی منطقه، روشن شد که شوربختانه شهردار پیشین شهر اِقلید کمابیش یک سال و نیم پیش و بدون پروانه (مجوز) از ادارۀ کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و فراهم سازی طرح و تایید آن در شورای فنی میراث فرهنگی استان، در بستر طبیعی و باستانی کوه و در واقع، در حَریم و حتا عَرصۀ یادگار ساسانیان دست به ساخت پلکانی زده و تا نزدیکی و دو سه متری اثر تاریخی پیش رفته است! آنچه مایۀ شگفتی بوده، این است که، تابلوی شناسایی (معرفی) اثر در پایین کوه و در جلو چشم همگان نصب شده و هُشدارهای لازم و قانون و ضابطه های میراث فرهنگی بر روی آن نگاشته شده است و روشن نیست که چرا مسوولان شهری به این مورد توجهی نکرده اَند. به موجب مادۀ 564 قانون مجازات اسلامی، هرگونه دَخل و تصرف در آثاری که به ثبت ملی رسیده باشد، تخلف است و جرم به شمار می آید و پیگرد قانونی دارد. همچنین طرح پلکان به بدترین روش ممکن و بسیار زشت و ناهمخوان و نازیبا به اجرا گذاشته شده است که هر بیننده ای را به شگفتی وا می دارد. در کف فرش سنگ ها نیز، از رنگ های گوناگون در سنگ ها بَهره برده شده، که همانند دفتر نقاشی خود را می نمایاند. از سویی، در بخش پایانی و بالای کوه اجرا با نهایت کج سلیقگی و بسیار زُمخت و خَشن انجام شده است که چشم آزار و زشت است و نشان از ناآگاهی پیمان کار با اصول و شیوۀ کار با چُنین مکان های ویژه و حساسی است. هرچند که، در هر صورت اگر هم طرح به زیبایی اجرا شده بود، در حریم و عَرصۀ اثر ملی قرار دارد و برپایۀ قانون و ضابطه های میراث فرهنگی تخلف به شمار می آید و باید هرچه زودتر بَرچیده شود. همچنین، در بستر طبیعی کوه که یک جاذبۀ طبیعی و زیست بومی به شمار می آید، هرگونه دَخل و تصرفی ممنوع است و نمی توان و نباید در ساختار و کالبد آن تغییری پدید آورد. کوه ها به تنهایی یکی از جاذبه های زیبای طبیعی و پدیده ای زیست بومی به شمار می آیند که برابر قانون نباید در ساختار آن ها، تغییری پدید آورد و یا ساخت و ساز کرد. اما شوربختانه در جای جای کشور برخی از نهادهای دولتی یا افراد ویژه (خاص) با رِخنه در دستگاه های دولتی و رشوه دادن، دست به ساخت و سازهای گسترده در بستر کوه ها که ثروت های یگانه و بی مانند خدادادی است، می زنند که همگان از آن آگاه هستند.

 

اما دست اَندازی ها تنها به ساخت پلکان در عرصه و حَریم گوردخمۀ ساسانی نامدار به «حوض دخترگَبر» پایان نمی یابد. در بازدید نگارنده در چند سال پیش نیز، در حریم درجه یک یادگار ساسانیان و در دامان کوه، سازه ای در حال ساخت و تکمیل شدن بود که همان زمان نگارنده در گزارشی به آن واکنش نشان داده و به آگاهی مسوولان میراث فرهنگی استان رسانیده بود که هم چنان این سازۀ زُمخت و ناهمخوان تا اِسکلت بنا پیش رفته و حریم درجه یک اثر ملی را خَدشه دار کرده و شکسته است و باید بَرچیده شود و وزارت میراث فرهنگی باید با اقتدار در برابر این گونه بی قانونی ها و تخلف ها ایستادگی کرده و از یادمان های ملی که نشانه های هویتی مردم و شناسنامۀ بالَندۀ هر ایرانی است، دفاع کند.

 

 

حوض دختر گَبر از دشواری های گوناگونی رنج می برد

 

 

اما گوردخمۀ ساسانی نامدار به «حوض دخترگبر» با دشواری های گوناگونی دست و پنجه نرم می کند. در حریم درجه یک و بالای کوه، کَند و کاوهای غیرمجاز سوداگران اَموال تاریخی و فرهنگی دیده می شود. هرچند که، شاید این کَند و کاوها از آنِ ماه ها و یا یکی دو سال گذشته باشد، ولی در اصل داستان و دست اَندازی های سودجویان گمانه و تردیدی وجود ندارد. همچنین در بالای کوه و حریم درجه یک، پنج میلۀ آهنی رنگ و رو رفته که روشن بوده از آنِ سال های گذشته است، خودنمایی می کند که کاربری آن ناروشن است و آشکار نیست که کدام نهاد و اُرگانی برنامه ای برای پدیداری چه سازه ای دارد که بر پایۀ قانون هر گونه اِقدامی در این زمینه، تخلف به شمار می آید و میراث فرهنگی باید هرچه زودتر این میله ها را بَرچیند و بردارد و این بخش از محوطه را از نازیبایی ها پاک سازی کند. ریختن فیلتر و پاکت سیگار در پیرامون و کنار گوردخمۀ ساسانی «حوض دخترگَبر» که چهرۀ زشت و زننده ای را برجای گذاشته است از دیگر دشواری های یادگار ساسانیان است. همچنین نشان می دهد با ساخت پلکان بر بستر کوه، راه برای افراد ولگرد و معتاد باز شده و با کمال شوربختی، باید بینندۀ دست اَندازی های بیشتری در آینده باشیم. وگرنه، چه نیازی به ساخت پلکان بود. اگر شهرداری به راستی دلسوز یادگارهای تاریخی بوده و است، می توانست با پروانه و همکاری میراث فرهنگی و با ارایۀ طرحی، دست به مرمت گوردخمۀ «حوض دخترگبر» بزند یا سایه بانی بر پایۀ استانداردهای فراملی تعریف شده، بر بالای آن پدید آورد. باید دانست بازدید از چُنین آثار تاریخی ویژه ای که گیرایی (جذابیت) برای تودۀ مردم و مسافران ندارد، در برنامه های آن ها نمی گنجد و تنها افراد ویژه و پژوهشگران و کُنشگران و دوست داران میراث فرهنگی هستند که به دیدن این نمونه از آثار تاریخی و فرهنگی می روند. از سویی، دسترسی به این گوردخمه، بسیار آسان و ساده بوده و نیازی به چُنین کارهای بی هوده و پُر سر و صدایی نبوده و نیست. پس مسوولان باید بدانند که هزینه ها را کجا و چگونه باید خرج کنند.

 

ریختن پسماندهای ساختمانی و شن و ماسه در پایین و ورودی کوه و در واقع، در حریم یادگار ساسانیان که صحنۀ زشت و ناخوشایندی را به نمایش گذاشته است از دیگر دشواری های گوردخمۀ ساسانی اِقلید است.

 

 

میراث فرهنگی : طرح پلکان بسیار بد اجرا شده است

 

 

با این همه، نگارنده بر پایۀ خویشکاری (وظیفه) ملی میهنی و مسوولیت اجتماعی و شهروندی خویش به ادارۀ کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی رفته و با نشان دادن نگاره های ساخت پلکان به کارشناسان و مسوولان مربوطه، خواستار رسیدگی و توجه بیشتر به یادگار ساسانیان شده است. اما معاونت میراث فرهنگی استان با دیدن نگاره های (تصاویر) ساخت پلکان در بستر طبیعی کوه و در حریم و عَرصۀ گوردخمۀ ساسانی نامدار به «حوض دخترگبر» دیدگاه دیگری دارد و گفت : « ساخت پلکان هرچند که، پروانه و تاییدیۀ میراث فرهنگی استان را ندارد، ولی در ذات خود دارای ایراد نیست!؟ اما روش اجرا بسیار بد انجام شده و باید اصلاحیه ای صورت گیرد و به زودی و تا یک هفتۀ آینده برای بررسی و بازدید به شهر اِقلید رفته و دشواری های آن را پیگیری خواهیم کرد».

 

 

گوردخمۀ ساسانی حوض دختر گبر اِقلید

 

 

گوردخمۀ ساسانی نامدار به «حوض دخترگَبر» اِقلید، یکی از سالم ترین گوردخمه های ساسانی کشور است که در بستر طبیعی و جایگاه باستانی خود ماندگار شده و نبشته دار است و همین ارزش آن را دوچندان کرده است. این گوردخمۀ ساسانی در دامنۀ کوه کوچکی به نام «تل قلات» جای دارد. بر روی این کوه سنگی، گودالی در سنگ کوه کَنده شده که به «حُوض دختر گَبر» نامدار است. در پایین این گوردَخمه، بخشی از سنگ کوه را به گونۀ دو پله تراشیده اند. بر بدنۀ این گور، نبشته ای با دبیرۀ (خط) پهلوی ساسانی به درازای کمابیش 2 متر و پهنای 88 سانتی متر نگاشته شده است. سوی دبیره های نوشته شده بر سنگ از بالا به پایین است. برخی از واژه ها و 8 رَج (سطر) آغاز نوشته شکسته شده و در جای خود موجود نیست. از همین روی، برگردان (ترجمه) این نوشته بدون سرآغاز است. نوشته های بر روی این گوردَخمه در 21 رَج نگاشته شده است.

 

از برگردان این سنگ نبشتۀ پهلوی در می یابیم که نخست نام و نَسب فرد درگذشته در نبشته آمده است. همچنین دارای تاریخ روز خور (یازدهم درگاهشمار مَزدایی) از ماه آبان از سال ششم یزدگردی (برابر با 638 میلادی) است. یعنی در اواخر دورۀ ساسانیان. همچنین می دانیم فرد درگذشته، مرزبان شهر باستانی بیشاپور کازرون بوده است و بی گمان دارای اَرج و احترام بوده و از بزرگان زمان خود. از سویی، به گمان فراوان فرد درگذشته، زادۀ شهر اِقلید بوده است.

 

گوردَخمۀ ساسانی نبشته دار نامدار به «حوض دختر گَبر» با شمارۀ 936 در تاریخ 10 آذرماه 1354 خورشیدی به ثبت ملی رسیده است و هرگونه دخل و تصرف و آسیب به آن جرم به شمار آمده و پیگرد قانونی دارد.

 

 

نگاره های زیر در روز آدینه 14 شهریورماه گرفته شده است، آن ها را ببینید :

 


 


تابلو هشدار اثرملی که در آن به روشنی قانون را آورده است و مسوولان شهری به آن توجهی نکرده اند


نخاله های ساختمانی در حریم و در بخش ورودی یادگار گذشتگان، دهن کجی به هویت ملی است


ساخت پلکان بر روی کوه و در عرصه و حریم گوردخمه اقلید از سوی شهرداری، تخلفی آشکار است


ساخت پله تا نزدیکی اثر ملی که عرصه آنرا خدشه دار کرده و تخلف است و باید برچیده شود


نهایت کج سلیقگی در سنگ فرش کردن  با رنگهای گوناگون که انگار دفتر نقاشی درست کرده اند!


ساخت و ساز غیرقانونی در حریم درجه یک اثرملی که چندسال پیش ایجاد شده و نگارنده همان سال به میراث فرهنگی آگاهی رسانی کرده، ولی همچنان این تخلف برجای است!؟


میله هایی که در بالای کوه و حریم گوردخمه با کاربری ناروشنی ایجاد شده و تخلف است


حفاری غیرمجاز که به تازگی در حریم درجه یک گوردخمه اقلید ایجاد شده است


گوردخمه ساسانی اقلید، دید از بالای کوه


شکستگی بر لبۀ سمت راست گوردخمه اقلید


لکه سیاه رنگی که چندین سالی است در درون گوردخمه ایجاد شده و آسیب رسان است


ترکهایی که در کنار سنگ نبشته و سمت چپ گوردخمه پدید آمده است


زباله و پوست تخمک که در درون یادگار نیاکانی ریخته شده و چهره زشت و زننده ای را برجای گذاشته است


انبوه فیلتر و پاکت سیگار و زباله در پیرامون حوض دختر اقلید، جای افسوس دارد


گوردخمه ساسانی نامدار به حوض دخترگبر در اقلید پارس


نگاره ای به شکل پانوراما که محیط کامل گوردخمه را نشان می دهد

 

 

نگاره پانوراما (واپسین نگاره) از امیرچناری است







 

 

 

*پژوهشگر تاریخ ایران و میراث فرهنگی خبرنگار آزاد کُنشگر میراث فرهنگی، گردشگری و زیست بوم راهنمای گردشگری دبیر انجمن مهرگان



1399/06/22
بازدید : 1169


دیدگاه ها

دیدگاه خود را بنویسید