تارنمای فرهنگی مهرگان – گروه میراث فرهنگی – سیاوُش آریا*

سنگ نگارۀ ایزدبانوی ایلامی در پیرامون شهر مَرودشت، همچنان استوار و همانند کوه ایستاده است و نگاهش به سوی مردم امروزی است تا شاید زخم های کهنه اَش را مَرهمی باشند.

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، سنگ نگارۀ ایزدبانوی ایلامی در نزدیکی یکی از روستاهای شهر مَرودَشت، در دامان کوه بلندی جای دارد و سَده های پُرفراز و نَشیبی را پشت سر گذاشته و کمابیش به سلامت به دست ما رسیده است. اما امروزه، نیازمند یاری رسانی مسوولان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی است. چشمان باز و نگاه ایزدبانوی ایلامی هم، به ما همین را می گوید و از ما می خواهد که او را تنها نگذاشته و رهایش نکنیم. به ما می گوید که، تنها ایزدبانوی ایلامی سرزمین پارس است که تا به امروز می شناسیم و از گذر تُندبادها و رُخدادهای ناگوار و پستی و بلندی های فراوانی به سلامت گذر کرده و کمابیش 3 هزار ساله است و گرد و خاک و کهنگی بر رُخساره اَش نشسته است. چشم امیدش به سوی مسوولان و مدیران فرهنگی شهر و استان است تا نیم نگاهی و گوشۀ چشمی به او داشته باشند و فراموشش نکنند. از پَسِ هزاره های دور آمده است، مسافری خسته از دل تاریخ. راز و رمزهای نهان و آشکاری دارد و می خواهد که برایمان بازگو کند. باید که شنوندۀ خوبی باشیم و به درد دل هایش گوش فرا دهیم و همراه و یاورش باشیم. خسته است و رنجور و زخم خورده. و به ما می گوید که تنهایش نگذاشته و رَهایش نکنیم...

سنگ نگارۀ ایزدبانوی ایلامی مَرودَشت

دربارۀ گاه نگاری و هویت شناسی این سنگ نگاره، بانو کتایون پِلاسعیدی، باستان شناس با گرایش (ایلام کهنه، میانه و نو) به تارنمای فرهنگی مهرگان گفت : « در این سنگ نگاره، نقش یک ایزدبانوی ایلامی تراشیده شده است که از اَندک نگارکَندهای (نقش برجسته) ایلامی کشور بوده که از ارزش و اهمیت ویژه ای برخوردار است. زیرا که، این نگارکَند به گونۀ تنها و درحال نیایش است. از سویی، از دیدگاه پژوهش های باستان شناسی درخُور نگرش است و برای کارشناسان و پژوهشگران ارزش بسیار فراوانی دارد».

دکتر پِلاسعیدی در دنبالۀ سخنانش اَفزود : « این نگارکَند به اَنگیزۀ ویژگی ها و بی مانند بودن آن، حتا می تواند پایان نامۀ دانشجویان قرار گیرد و بر روی آن کارهای پژوهشی انجام شود. همچنین این سنگ نگاره به گمان بسیار فراوان از آنِ دورۀ ایلام نو است و کمابیش تاریخ 800 پیش از میلاد را می توان برای آن در نظر گرفت. یعنی سنگ نگارۀ ایزدبانوی ایلامی را می توان 2800 ساله یا کمی بیشتر پنداشت. هرچند که، با استواری و دقیق نمی توان دربارۀ دیرینگی آن نظر قطعی داد و نیازمند بررسی و پژوهش های میدانی است. با این همه، مهم ترین جُستار ما، دیرینگی و هویت شناسی آن نیست. بلکه، باید راه های حفاظت و پاسداری بهتری را برای آن در نظر گرفت. شاید بهتر باشد که این سنگ نگاره را به نزدیک ترین موزه جا به جا کرد و یا دست کم در محل زایش خود با نصب سایه بانی استاندارد و بر پایۀ منشورهای فراملی (بین المللی) حفاظت و مرمت از آن پاسداری و نگاهبانی کرد. از همین روی، شایسته و بایسته است تا ادارۀ میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی راه کاری علمی و اصولی با ارایۀ طرحی مصوب، برای آن اَندیشیده و از وضعیت بد و ناگوار موجود سنگ نگاره را بیرون بیاورد».

ایزدبانوی ایلامی را بیشتر بشناسیم

سنگ نگارۀ ایزدبانوی ایلامی را نخستین بار«گ. گروپ» در یک بررسی باستان شناسی کشف کرد. بلندای نگارکَند 58 سانتی متر و پهنای آن 22 سانتی متر است. موضوع نقش، فردی با جامۀ بلند ایستاده و هیکل وی، از سمت راست بدن و در حالی که سر (از دید گروپ) به سوی راست برگشته، نشان داده شده است و گمان می رود کلاه ساده و گردی به سر دارد. هرچند بازوی راستش بسیار آسیب دیده، ولی به نظر می رسد که دستش برابر دهان یا صورت قرار گرفته و بلند کرده است. جامۀ وی، ساده و بلند است به گونه ای که حتا پاها را در بخش عقب می پوشاند، ولی در بخش جلو برای نشان دادن جزییات بیشتر جامه کوتاه می شود. خط هایی در حاشیۀ پایینی جامه دیده می شود که به گمان فراوان آرایش های (تزیینات) جامه است. «گ. گروپ» بر این باور است که وی، شاهزادۀ ایلامی است که در حالت نیایش دیده می شود. او سنگ نگارۀ نام برده را با تندیس (مجسمه) کشف شده در نیایشگاه «اینشوشیناک» در شوش سنجیده و آن را به دورۀ ایلام میانه، نسبت می دهد. اما «پیتِرکالمایِر» سنگ نگاره را با نگارکَندهای روی گوردَخمه های هخامنشی سنجیده و آن را از دورۀ ایلام نو یا دورۀ پیش از هخامنشی می داند. (برگرفته از کتاب نقوش برجسته ایلامی، دکتر محمد رحیم صراف)

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، سنگ نگارۀ ایزد بانوی ایلامی که در حال نیایش است، یکی از آثار آیینی و ارزندۀ کشور و سندی پویا و زنده به شمار می آید که تاریخ اجتماعی آن روزگار را به نمایش گذاشته و یکی از بی همتاترین و کم مانندترین یادگاران دورۀ کمتر شناخته شدۀ ایلامی را به تصویر کشیده است و همین اَمر کار ما را در پاسداری و نگهبانی از آن، سخت تر و دشوارتر کرده است. همچنین آگاهی ما از دورۀ ایلامی بسیار اَندک و ناچیز است و حفاظت و پاسداشت اصولی آن، اَمری بایسته (ضروری) به شمار می آید. سنگ نگارۀ ایزدبانوی ایلامی را تنها نگذاریم. نگاه پراُمیدش را به دستان ما دوخته است. یاری رسان آن بوده و رهایش نکنیم. نکند که خدای ناکرده، فردا دیر شود.

نگارکَند ایزدبانوی ایلامی سه هزار ساله در پیرامون شهر مَرودشت، همچنان در خطر دست اَندازی سوداگران اَموال تاریخی و فرهنگی است و در گوشه ای رها شده و روزگار سختی را سپری می کند.

سنگ نگارۀ ایزد بانوی ایلامی مَرودشت با شمارۀ 13507 به تاریخ 23 مهرماه 1384 خورشیدی به ثبت ملی رسیده است.

در پایان به اَنگیزۀ در خطر بودن سنگ نگاره و موارد امنیتی از دادن نشانی بیشتر، پرهیز شده است.

نگاره های زیر که در اوایل شهریورماه گرفته شده است را ببینید :

ایزد بانوی ایلامی شهر مَرودشت پارس در حال نیایش است

ایزدبانوی ایلامی، نگاره خوردادماه 98. سنجیده شود با نگاره شهریور 99

ایزد بانوی ایلامی، نگاره شهریور 99. سنجیده شود با نگاره سال 98

سنگ نگاره ایلامی 3 هزار ساله در وضعیت بدی به سر می برد و نیازمند یاری مسوولان است

*پژوهشگرتاریخ ایران و میراث فرهنگی – راهنمای گردشگری – کُنشگر میراث فرهنگی، گردشگری و زیست بوم – خبرنگار آزاد – دبیر انجمن مهرگان