تارنمای فرهنگی مهرگان – گروه میراث فرهنگی – سیاوُش آریا*

یک تپۀ ارزشمند ساسانی در یکی از روستاهای شهر صفاشهر از سوی سوداگران اَموال تاریخی و فرهنگی، مورد دستبُرد قرار گرفته و آسیب های جدی و برگشت ناپذیری به آن وارد شده است.

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، تپه های باستانی و تاریخی کشور را باید نمودی از فرهنگ، هنر و تمدن ایران زمین به شمار آورد. دفترهای نانوشته و ناخوانده ای که راز و رمزهای فراوانی را در دل خود پنهان دارند و با کاوش های باستان شناختی، بخشی از رازهای سر به مُهر آن بیرون آمده و جامعۀ علمی و دانشگاهی را شگفت زده می کند. گاه تپه های باستانی، محل استقرار و سکونت تیره های ایرانی و فرمانروایان بومی بوده و گاهی نیز، سازه های معماری و داده های ارزشمندی از دل تپه ها بیرون آمده که پس از بررسی و پژوهش، کمک شایانی در شناخت منطقه و نوع زندگانی و آداب اجتماعی و باورها و آیین های گذشتگان را نمایان کرده است. اما با این همه، شوربختانه نگاه بیشتر مسوولان و مدیران دولتی و کشور به تپه های باستانی و تاریخی، نگاهی سطحی و غیرعلمی است و از این یادگارهای ارزشمند گذشتگان به عنوان تَلی از خاک و مزاحم در کارهای عمرانی یاد می شود که جای بَسی اَفسوس و دریغ است.

همچنین موضوع حَریم تپه های تاریخی یکی از مسایل مهمی است که همواره وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی درگیر آن با دیگر نهادها و اُرگان های دولتی بوده و است و به یکی از چالش های بزرگ میراث فرهنگی تبدیل شده است. زیرا همان گونه که گفته شد، مدیران و مسوولان اجرایی کشور، درک و شناخت درستی از ارزش و اهمیت تپه های تاریخی نداشته و ندارند.

تاراج بزرگ یک تپۀ ساسانی در صفاشهر

اما یک تپۀ بزرگ ساسانی – اسلامی در یکی از روستاهای شهر صفاشهر از سوی سودجویان اَموال تاریخی و فرهنگی به بهانه های پوچ و خیال اَنگیز یافتن گنج، مورد دستبُرد قرار گرفته و سوداگران فرومایه با کَند و کاوهای غیرمجاز بر روی عَرصه و حریم درجه یک آن، آسیب های جدی و برگشت ناپذیری را به یادگار گذشتگان وارد کرده اَند. همچنین سودجویان نابخرد با کَندن و گود کردن تپه، به لایه های باستان شناسانۀ یادمان ملی آسیب جدی رسانیده و ساختار آن را تغییر داده اَند.

آنچه مایۀ شگفتی است و پرسش های فراوانی را به جا می گذارد، این است که، تپه در نزدیکی جادۀ اصلی شهری و در جلو چشمان همگان و در کنار گورستان بومی روستا جای دارد. و روشن نیست که چگونه سودجویان توانسته اند در این تپۀ تاریخی دست به کَند و کاوهای غیرمجاز بزنند و بی گمان باید بخشداری یا دِهیاری و شورای شهر روستا و هرکسی که در این زمینه مسوولیت دارد به همراه مسوول میراث فرهنگی شهر صفاشهر پاسخ گو باشند. همچنین بر روی تپۀ تاریخی اَنبوه خار و خاشاک و گیاهان خودرو، روییده و سراسر تپه را پوشانده است. از سویی، دامداران گوسپَندان خود را در پایین تپه و گاهی بر روی تپه به چَرا وا می دارند که در دراز مدت آسیب هایی را برجای خواهد گذاشت.

داستان تلخ و شگفت اَنگیز حفاری غیرمجاز بر روی تپه

شوربختانه در بُنیاد ساختار کشور ما، موضوع آموزش و پالایش فرهنگ به شیوۀ شگفت اَنگیزی دچار ضعف بزرگی است. به سخنی دیگر، ساختار جامعۀ ایرانی، امروزه در زمینۀ آموزش بسیار ضعیف است و نبود آموزش و آگاهی رسانی، یکی از اَنگیزه های مهم دست اَندازی به آثار تاریخی و فرهنگی کشور است. و تا هنگامی که دولت مردان و سیاست گذاران کشور، راه چاره ای بُنیادین و ریشه ای برای آن پیدا نکرده و شیوه های آموزشی تغییر نکند، هیچ کاری از دست وزارت میراث فرهنگی به تنهایی برنمی آید. در پایان نیز، این نشانه های هویتی و کیستی و شناسنامۀ بالَندۀ مردمی با فرهنگ است که خَدشه دار شده و از میان می رود و از چهرۀ روزگار و تاریخ برای همیشه پاک می شود.

اما در هنگام بازدید میدانی نگارنده و دوستان همراه از این تپۀ ساسانی ارزشمند، با یکی از بومیان روستا که از عشایر منطقه بود، برخورد کردیم که با بازگویی داستانی تلخ، اَندیشه و ذهن ما را درگیر و آشفته کرد. آن فرد که خود را نوروزی به ما معرفی کرد، پس از آگاهی از این که، ما باستان شناس و دوست دار میراث فرهنگی هستیم، بدون هیچ هَراس و ترسی و بدون آن که بداند ما از کجا آمده ایم، پیشنهاد همکاری در کَند و کاوهای غیرمجاز در تپه را داد!؟

بدتر و دردناک تر و تلخ تر آن که، با افتخار تعریف می کرد که زمستان سال گذشته، من این تپه را چند متر کَنده و از بد شانسی به چیزی دست پیدا نکرده اَم! اما دیگر بومیان از تپه ها و آثار تاریخی پیرامون روستا، عتیقه های فراوانی به دست آورده و فروخته و به مال و ثروتی دست یافته اَند. اگر شما که کارشناس هستید کمک کنید، می توانیم در این منطقه به گنج برسیم!!

نگارنده از دنبالۀ داستان و گفت و گوهای انجام شدۀ بیشتر میان ما و آن فرد به اَنگیزۀ تلخی و دردناکی، پرهیز می کند. اما نیاز است تا مدیران و مسوولان فرهنگی به این دست موارد که کم هم نیستند، توجه کرده و به گونۀ جدی ورود پیدا کنند. در غیر این صورت، فرزندان همان روستاییان و عشایری که در درازای سَده ها از یادگارهای گذشتگان به خوبی و درستی پاسداری و نگاهبانی کرده و آثار تاریخی را کمابیش سالم به دست ما رسانیده اَند، امروزه آثار تاریخی و فرهنگی کشور را نابود خواهند کرد.

با این همه، نگارنده بر پایۀ مسوولیت اجتماعی خویش با رفتن به ادارۀ کل میراث فرهنگی استان، وضعیت و دشواری های این تپۀ تاریخی را به آگاهی کارشناسان اَمر رسانیده است.

تپۀ بزرگ ساسانی و ارزشمند صفاشهر

در نزدیکی زمین های کشاورزی و گورستان روستا، تپه ای کمابیش بزرگ وجود دارد. بر پایۀ داده های پروندۀ ثبتی اثر، در داستان های عامیانۀ مردم روستا گفته شده است که بهرام پنجم در این جا، کاخی برای یکی از نزدیکان خود ساخته که نام روستا هم از همین داستان گرفته شده است. به گمان فراوان و برپایۀ شواهد سطحی، بقایای ساختمانی بزرگ بر روی تپه وجود داشته است.

سفال های تپه از نمونه های بدون لعاب، لعاب دار و نقش دار است که برخی از نمونه ها به ویژه یک نمونه سفال سیاه رنگ با دیگر تپه های ساسانی در سرزمین پارس قابل سنجش است. سفال های لعاب دار و دیگر سفال های دورۀ اسلامی از اوایل دورۀ اسلامی تا سدۀ هفتم مَهی (قمری) قابل شناسایی است. از ویژگی های تپه، می توان به بزرگی و گوناگونی سفال های آن اشاره کرد. این تپۀ تاریخی در مالکیت بخش خصوصی است.

این تپه با شمارۀ 3435 و در سال 1380 خورشیدی به ثبت ملی رسیده است و از آنِ دورۀ ساسانی – اسلامی است و هرگونه دخل و تصرف، کَند و کاو، پِی کَنی و آسیب رسانی در آن بر پایۀ مادۀ 564 قانون مجازات اسلامی جرم بوده و پیگرد قانونی دارد.

در پایان به اَنگیزۀ مسایل اَمنیتی و در خطر بودن این یادگار ملی از دادن نشانی، پرهیز شده است.

نگاره های زیر را که در اَوایل شهریورماه گرفته شده است، ببینید :

انبوه خار و خاشاک بر روی تپه باستانی، روزگار غم باری را برای اثر ملی رقم زده است

حفاری های غیرمجاز بر روی یادگار ملی

حفاری بسیار بزرگی بر روی تپه ساسانی که لایه های باستان شناسانه آنرا نابود کرده است

بیش از دو متر درون تپه باستانی را گود کرده و از سمت چپ و راست، راهی درست کرده و آسیبهای جدی به یادگار نیاکانی زده اند که مایه افسوس است

حفاری در پیرامون و کنار تپه باستانی و گورستان معاصر روستا، نشان از ضعف آموزش فراوان دارد

بدون شرح؟؟

گوسپندانی که هر روزه بر روی تپه و اطرف آن چرا کرده و چهره ناخوشایندی را برای میراث ملی به نمایش گذاشته است

درختان کهنسال منطقه در کنار تپه تاریخی و بیرون از فنس کشی گورستان روستا

اندک سفالهای موجود بر روی تپه ساسانی - اسلامی

*پژوهشگرتاریخ ایران و میراث فرهنگی – خبرنگارآزاد – راهنمای گردشگری – کُنشگر میراث فرهنگی، گردشگری و زیست بوم – دبیر انجمن مهرگان