قبریعقوبِ پاسارگاد، اثری شگفت اَنگیز، ولی ویرانه

جمعه 10 فروردین 1403





قبریعقوبِ پاسارگاد، اثری شگفت اَنگیز، ولی ویرانه



 

 

 

 





 

تارنمای فرهنگی مهرگان گروه میراث فرهنگی سیاوُش آریا*

 

 

آرامگاه یا همان گور منسوب به یعقوب در پاسارگاد، یادگاری ارزشمند و شگفت اَنگیز از دورۀ هخامنشیان بوده که نزدیک دو دهه پیش، از سوی سوداگران اَموال تاریخی فرهنگی آسیب فراوانی دیده و ویرانه گشته و امروزه تنها چند بلوک سنگی از آن بیشتر برجای نمانده است.

 

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، در بالای یکی از کوه های پیرامون میراث جهانی پاسارگاد، چندین بلوک سنگی سپید رنگ در کنار هم جای دارد که در گذشته از سوی سوداگران اَموال تاریخی فرهنگی به آن دست اَندازی شده و آسیب های برگشت ناپذیری دیده است. این آسیب ها تا به اندازه ای است که دیگر ریخت و ساختار اثر به کلی تغییر کرده و سنگ های آن شکسته شده و بر روی زمین و در پیرامون کوه ریخته شده است. بازشناسی (تشخیص) اثر یاد شده با نگرش به آسیب های فراوان کار سخت و دشواری است و نمی توان با استواری و محکمی دربارۀ آن نظر داد. همچنین نمی توان کاربری دقیق و درستی برای آن پنداشت. اما با نگرش به نوع سنگ های بلوک سپید رنگ و سنجش آن با سنگ های موجود در محوطۀ نامدار به مقدس در میراث جهانی پاسارگاد، با استواری بیشتری می توان اثر یاد شده را به دورۀ هخامنشی نسبت داد. از سویی، بَست های پدید آمده بر روی بلوک های سنگی را می توان با بَست های به کار رفته در سنگ های کاخ های پاسارگاد سنجید و یکی دانست. از همین روی، هیچ گمانه ای برای نسبت دادن اثر نام برده به دورۀ هخامنشی وجود ندارد.

 

 

قبر یعقوب یا گوردخمه ای هخامنشی؟

 

 

در بلندای کوه و در میان اَنبوه درختان، امروزه با چندین تکه سنگ بزرگ رو به رو می شویم که شوربختانه بیش از دو دهه پیش و در زمان ناروشنی از سوی قاچاقچیان اَموال تاریخی فرهنگی به بهانه های پوچ و خیال اَنگیز یافتن گنج به گونۀ کامل ویران شده است. اما در نزد مردم بومی از اهمیت و ارزش بسیار ویژه ای برخوردار بوده و است. تا آن جا که هنوز هم، جای اَنبوه شمع ها و وسایلی برای فراهم سازی نذر و نیایش و تکه پارچه های سبز بر روی چوب هایی در کنار سنگ ها آشکارا نمایان است. اثر یاد شده پس از دورۀ تاریخی و فروپاشی شاهنشاهی بزرگ ساسانیان، اَرج و اهمیت و قداست خود را حفظ کرده و در دورۀ اسلامی نیز، همانند دیگر آثار منطقه با نام های دیگر در میان مردم شناخته شده و زیست خود را دنبال کرده است. در واقع، بیشتر آثار تاریخی و فرهنگی دوران باستانی ایران با تغییر دین تازه و روی کارآمدن اسلام در کشور، از میان نرفته و با اَندک دگرگونی هایی در نام آن ها و یا تغییر کاربری به زیست خود ادامه داده اند. به سخنی دیگر، یادگارهای پاک نیاکانی در ایران باستان در دورۀ اسلامی نیز، تداوم فرهنگی خود را دنبال کرده و نزد مردم اَرج و اهمیت ویژه ای داشته و حفظ شده است.

 

نام گذاری اثر یاد شده به نام قبر یعقوب در درازای سَده ها و در دوران اسلامی، کمابیش به ما کمک می کند تا بتوانیم به این نتیجه برسیم که شاید در این جا گور یا آرامگاهی وجود داشته است که در دوران تاریخی ایران، آن ها را با نام گوردَخمه می شناسیم. شاید بتوان گفت که این سنگ های سپید رنگ بزرگ به هم چسبیده بوده و تکه سنگ بزرگی را تشکیل می داده که به گمان فراوان بخشی از آن گوردَخمه بوده است. هرچند که، نمی توان با استواری و محکمی سخن بیشتری گفت و این ها بیشتر نظریه است. زیرا تا زمانی که یک نگاره (تصویر)، نقاشی یا چیزی از زمان سالم بودن اثر پیدا نشود، نمی توان اظهار نظر دقیق و کامل و علمی را بیان کرد.

 

سخن درخُور نگرش و دردناک داستان آن است که، در سال 1382 خورشیدی که پروندۀ ثبتی این اثر نیز آماده شده، از پیش مورد دست اَندازی سودجویان فرومایه و نابخرد جای گرفته بوده و تنها سنگ ها به گونۀ مکعب  و اتاقکی روی هم سوار بوده است که هم اینک در وضعیت بدتری قرار گرفته و همان ریخت و ساختار هم از میان رفته است که جای بَسی افسوس و دریغ دارد و دل هر دوست دار تاریخ و فرهنگ و میراث ایرانی را به درد می آورد. کوتاه سخن آن که، تا زمانی که شکل اصلی و واقعی اثر را به دست نیاوریم، نمی توان با استواری و محکمی دربارۀ کاربری آن چیزی گفت.

 

اما به گمان فراوان و برپایۀ نام گذاری اثر یاد شده که کمابیش نمونه های دیگر آن را در سراسر ایران می شناسیم و گوردخمه های باستانی را به افرادی که از پهلوانان، نام آوران و یا بزرگانی که نزد افراد بومی یک منطقه دارای اَرج و احترام بوده و هستند  شاید بتوان اثر نام برده را گوردَخمه ای هخامنشی به شمار آورد. با این همه، به اَنگیزۀ کمبود شواهد و اسناد تنها می توان آن را به گونۀ یک پیشنهاد مطرح کرد.

 

باید دانست که گور منسوب به یعقوب، بی گمان از آنِ دورۀ هخامنشیان بوده و پیوستگی و تداوم آن تا دورۀ اسلامی و معاصر وجود داشته و مورد اَرج و گرامی داشت مردم منطقه بوده است.

 

 

تاراج یادگارهای تاریخی، همچنان ادامه دارد

 

 

اما داستان پُرغصه و تکراری و همیشگی چپاوُل و تاراج یادگارهای تاریخی در کشور، همچنان دنباله دارد و مسوولان مربوطه هنوز نتوانسته اَند راه کاری بُنیادین و اساسی برای آن یافته و یا چاره ای اَندیشیده و بتوانند به درستی از یادمان های ملی و تکرارناپذیر کشور پاسداری و نگهبانی کنند. شوربختانه در داستان نابودی گور منسوب به یعقوب، جُستار بسیار مهمی نهفته است که باید مسوولان میراث فرهنگی و دیگر نهادهای مسوول به آن توجه کرده و با بررسی و موشکافی داستان و شناخت موضوع، از نابودی دیگر یادمان های تاریخی کشور پیشگیری کنند. گور منسوب به یعقوب که در درازای سَده ها و بیش از دو هزار و اَندی سال نزد مردم منطقه دارای اَرج و احترام بوده و با کاربری مذهبی و آیینی با باورهای عمیق مردم بومی گِره خورده بوده و همواره پاسدار و نگهبان آن بوده اَند، هم اینک به وسیلۀ فرزندان آن ها غارت و تاراج شده و برای همیشه نابود و از میان رفته است.

 

 این موضوع، بیانگر نکتۀ دردناک و اَندوه باری است که، دیگر باورهای مردم و آیین های دینی و مذهبی آن ها که در درازای سَده ها شکل گرفته و سبب محافظت و نگهداری از یادگارهای گذشتگان بوده است، از میان رفته و خَدشه دار شده است. همچنین می توان از دیدی دیگر به این موضوع نیز، نگاه کرد. باورهای عمیق مذهبی و دینی گذشتگان امروزه کم رنگ شده و یا رنگ باخته است و فرزندان همین افراد پاک سرشت و خداشناس، بدون هیچ رَحم و مُروتی و داعش وار بر میراث ارزشمند پدران خود می تازند و یادگارهای نیاکانی خویش را تاراج و نابود می کنند. و این است داستان پُر درد و رنج یادمان های تاریخی و فرهنگی کشور که نشانه های هویتی و شناسنامۀ مردمی با فرهنگ بوده که یکی پس از دیگری از چهرۀ تاریخ و صفحۀ روزگار پاک می شوند.

 

 

قبر منسوب به یعقوب

 

 

گور منسوب به یعقوب روی تپۀ طبیعی بسیار بلندی همانند کوه در پیرامون میراث جهانی پاسارگاد جای گرفته است. محوطۀ یاد شده، امروزه همانند امام زاده روبازی در نوک کوه به وسیلۀ روستاییان مورد ستایش و نیایش قرار می گیرد. روستاییان بنا به باوری که دارند روی آن درفش های (پرچم ها) سبز رنگی براَفراشته اَند. محوطه دارای سنگ های کُلفت هندسی هخامنشی است. سنگ ها از نوع سپید و همانند محوطۀ مقدس است. اندازه یک تکه از سنگ ها به گونۀ دومتر و 10 سانتی متر درازا، 90 سانتی متر پهنا و 40 سانتی متر کلفتی است. بر پایۀ پروندۀ ثبتی اثر، نزدیک نُه تکه سنگ سپید هندسی در بلندا وجود داشته که روستاییان آن ها را جا به جا کرده و دور هم چیده و اتاقک روبازی درست کرده و درون آن شمع روشن می کنند. اما شوربختانه پس از تاریخ ثبت اثر تا به امروز، از آن نُه تکه سنگ بزرگ، تنها چهار تکه سنگ نیمه سالم برجای مانده و سودجویان و تاراج گران همۀ آن ها را شکسته و از میان برده اَند!

 

تپه و کوه دارای درخت های پسته وحشی، آلونک و بنه های کهنسالی است. همچنین روستاییان باور دارند که هر کسی درختان این تپه را کَنده و از آن در جایی بهره ببرد، دچار دشواری ترسناکی خواهد شد. از همین روی، جنگل کوه دست نخورده برجای مانده است. این کوه و تپه آن اندازه بزرگ و بلند است که میراث جهانی پاسارگاد و همۀ روستاهای پیرامونی آن از بالا پیدا است.

 

گور منسوب به یعقوب با دیرینگی هخامنشی اسلامی به شمارۀ 8490 در تاریخ 9 اَردیبهشت ماه 1382 خورشیدی به ثبت ملی رسیده است.

 

 

در زیر نگاره هایی را که در اواخر شهریورماه گرفته شده است، ببینید :

 

 



پوشش جنگلی و دست نخورده کوه که با باورهای مردم در هم آمیخته است


درفش های سبز رنگی که بر روی درختان کوه هنوز برافراشته است


درختان بنه کهنسالی که ارزش ثبت در میراث طبیعی را دارد و میراث فرهنگی باید پیگیر آن باشد


پایه ستبر درخت بنه که نشان از کهنسالی دارد


گورهای سنگ چین محوطه مربوط به دوره تاریخی که از میان رفته است


تکه سنگهای هخامنشی که هرکدام در گوشه ای بر روی زمین افتاده و نابود شده است

 

 


قبر منسوب به یعقوب پاسارگاد که به گونه کامل نابود شده است


هنوز هم می توان جای شمع ها و وسایل نذر و نیاز را در کنار اثر تاریخی دید


نمونه بست های هخامنشی بر روی یکی از بلوک های سنگی محوطه


نمونه هایی از سفال های موجود در محوطه


تنها بخشی که از قبر منسوب به یعقوب برجای مانده است


دورنمای کوه و تپه بلند از زاویه پشت و کنار زمین های کشارزی

 

 

 

 


 




 

*پژوهشگرتاریخ ایران و میراث فرهنگی راهنمای گردشگری کُنشگر میراث فرهنگی، گردشگری و زیست بوم خبرنگار آزاد دبیر انجمن مهرگان



1399/07/17
بازدید : 1245


دیدگاه ها

دیدگاه خود را بنویسید