تارنمای فرهنگی مهرگان – گروه میراث فرهنگی – سیاوُش آریا*

تُل سِفیدک حاجی آباد که از آن با نام «خانۀ اَربابی» یاد می شود، از سوی زمین داران و کشاورزان مورد دست اَندازی های گُسترده ای جای گرفته و همواره کوتاه شده و آب می رود.

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، تپه و تُل های باستانی و تاریخی کشور را باید نمودی از فرهنگ، هنر و تمدن ایران زمین به شمار آورد. کتاب های نانوشته و ناخوانده ای که راز و رمزهای فراوانی را در دل خود پنهان دارند و تنها با کاوش های باستان شناختی، بخشی از رازهای سر به مُهر آن ها بیرون آمده و گاه جامعۀ علمی و دانشگاهی را شگفت زده می کند. همچنین تپه های باستانی گاهی محل استقرار و سکونت تیره های گوناگون ایرانی و اَنیرانی (غیر ایرانی) بوده و گاهی نیز، سازه های معماری و داده های ارزشمندی از دل تپه و تُل ها بیرون آمده که پس از بررسی و پژوهش، کمک شایانی در شناخت منطقه و نوع زندگانی و آداب اجتماعی و باورها و آیین های گذشتگان را نمایان کرده است. اما با این همه، شوربختانه نگاه بیشتر مسوولان و مدیران دولتی و کشور به تپه های باستانی و تاریخی، نگاهی سطحی و غیرعلمی است و از این یادگارهای ارزشمند گذشتگان به عنوان تَلی از خاک و در برخی از زمان ها مزاحم در کارهای عمرانی یاد می شود که جای بَسی اَفسوس و دریغ است.

همچنین موضوع حَریم تپه های تاریخی یکی از مسایل مهمی است که همواره وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی درگیر آن با دیگر نهادها و اُرگان های دولتی بوده و است و به یکی از چالش های بزرگ میراث فرهنگی تبدیل شده است. زیرا همان گونه که گفته شد، مدیران و مسوولان اجرایی کشور، درک و شناخت درستی از ارزش و اهمیت تپه های تاریخی نداشته و ندارند. از سویی، امروزه بیشتر تپه و تُل ها در روستاها و آبادی ها و در میان زمین های کشاورزی قرار گرفته است که به یکی از کلاف های سردرگُم میراث فرهنگی تبدیل شده است. زیرا بیشتر کشاورزان و زمین داران همواره با دست اَندازی های سودجویانه به تپه و تُل ها که در کنار زمین هایشان جای گرفته، به آن ها آسیب می رسانند.

تُل سِفیدک حاجی آباد، هر روز کوتاه تر می شود!

شهر زرین دشت در سال 1379 خورشیدی از شهرستان داراب جدا شده و به جمع شهرستان های کشوری پیوسته است. شهر حاجی آباد مرکز شهرستان زرین دشت است که امروزه تُلِ سِفیدک در آن جای گرفته است. اما برخی از کشاورزان و زمین داران همواره بخشی از تُل باستانی سِفیدک را حذف کرده و به زمین های خود می اَفزایند که دست اَندازی (تعرض) آشکار به یادمان های ملی به شمار آمده و برپایۀ قانون و ضابطه های میراث فرهنگی تخلف است. در واقع، باید گفت که تپه های ارزشمند سِفیدک حاجی آباد که یکی از نشانه های هویتی منطقه به شمار می آید، هر روز کوتاه تر شده و آب می رود. همچنین برخی از زمین داران، تل ارزشمند سِفیدک را همراه با زمین های کشاورزی خود شخم زده اند که هنوز جای لاستیک لودرها و ماشین آلات سنگین کشاورزی به روشنی نمایان است.

تُل باستانی سفیدک، پیست موتورسواران!

اما آنچه مایۀ شگفتی و افسوس است، تبدیل شدن تُل تاریخی سِفیدک به پیست موتورسواری مردم منطقه است. آن گونه که از شواهد موجود روشن است، این تُل تاریخی و ارزشمند سال های سال است که به پیست موتورسواری برخی از مردم منطقه تبدیل شده و آن ها ساختار و ریخت تپه را تغییر داده و به هم زده و آسیب های برگشت ناپذیری را برجای گذاشته اند. شوربختانه در برخی از منطقه های دور اُفتاده و روستایی کشور که رسیدگی کمتری به آن ها شده است، تپه و تل های تاریخی به عنوان سرگرمی مردم منطقه و نوجوانان به پیست موتورسواری و دوچرخه سواری تبدیل و تغییر پیدا کرده است که نمونۀ آشکار و نزدیک آن را می توان در تپه ها یا شهر دارابگرد به روشنی دید.

از دیگر دشواری های تُل سفیدک، ریختن اَنبوه زباله های پلاستیکی و خانگی تجدید ناپذیر در زمین و بر روی تپۀ تاریخی است که اَرمغان زشت و دستاورد مردم منطقه است و چهرۀ نازیبا و زننده ای را به نمایش گذاشته است. روییدن اَنبوه خار و خاشاک و گیاهان خودرو، که ریخت و چهرۀ یادگار تاریخی را دگرگون کرده است از دیگر دشواری های تُل سفیدک حاجی آباد است.

اما دست اَندازی های سودجویان و کَند و کاوهای غیرمجاز و آسیب رسانی به سازه های معماری به دست آمده در کاوش های باستان شناختی به ویژه پایه های دیوارها، ساختار تل سفیدک را در هم ریخته و آن را به ویرانه ای تبدیل کرده است. به گونه ای که باستان شناسان و افرادی که در دهه های پیش در این محوطه بررسی یا کاوش های باستان شناسی انجام داده یا از تل سفیدک بازدید کرده اند را شگفت زده کرده و بر نابودی آن پافشاری دارند.

قانون در برابر تعرضات چه می گوید

بر پایۀ مادۀ 558 تا 568 قانون مجازات اسلامی که رونوشت آن از سوی استانداری ها به همۀ نهادها و اُرگان های شهری و روستایی از جمله، فرمانداری ها، شهرداری، بخشداری ها، وزارت آموزش و پرورش، سازمان حفاظت محیط زیست، منابع طبیعی و غیره، فرستاده می شود به روشنی به موارد حفاظتی اشاره شده است. در مادۀ 563 قانون مجازات اسلامی آورده شده است : هرکس به زمین ها و تپه ها و اماکن تاریخی و مذهبی که به ثبت آثار ملی رسیده و مالک خصوصی نداشته باشد، تجاوز کند به شش ماه تا دو سال زندان محکوم خواهد شد. با این همه، همچنان به تپه های تاریخی آشکارا دست اَندازی می شود و متجاوزان نیز، به سادگی و آسودگی و همواره به کار خود ادامه می دهند!

مسوول حرایِم میراث فرهنگی : حریم و عَرصۀ تُل سفیدک تعیین و ابلاغ شده است

در سال 1397 خورشیدی، تُل سِفیدک از سوی یکی از باستان شناسان تعیین حریم و عَرصه و گمانه زنی شده و نقشه های آن نیز، آماده شده است. مسوول حرایِم ادارۀ کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان با بیان این که، تُل سفیدک به تازگی و در سال 1394 خورشیدی به ثبت ملی رسیده است و در سال های گذشته، میراث فرهنگی توانسته است تعیین حریم و عرصۀ آن را روشن کند و امسال نیز، حریم و عَرصۀ آن را ابلاغ کرده ایم و اگر بودجه ای هم به دستمان برسد برای آن فنس کشی انجام خواهیم داد. از همین روی، وضعیت حفاظتی و نگهداری تل سفیدک حاجی آباد از این پس بهتر خواهد شد. زیرا حریم و عرصۀ آن ابلاغ شده است.

تُل سفیدک حاجی آباد

تُل سفیدک حاجی آباد در بررسی های نیمۀ دهۀ پنجاه خورشیدی از سوی شادروان دکتر مسعود آذرنوش شناسایی و کاوش شد و نتیجۀ آن همان سال ها به گونۀ کتابی به زبان اِنگلیسی چاپ شد. در سال 1378 خورشیدی، زنده یاد آذرنوش دست به خواناسازی آن زد و بررسی های نوینی را آغاز کرد. استاد آذرنوش باورمند بود که این مکان در دورۀ ساسانی یک «خانۀ اَربابی» بوده است که با نگرش به اشیاء به دست آمده در یکی از اتاق های آن از جمله، تندیس ایزدبانو آناهیتا، سردیس های شیر، گاوهای کوهاندار و ... می توان برای اتاق مورد نظر، کاربری آیینی و مذهبی در نظر گرفت. دیرینگی این مکان سدۀ چهارم میلادی و به دورۀ شاهپوردوم ساسانی می رسد. تپه های ارزشمند حاجی آباد یکی از شاخص ترین و بی همتاترین یادگارهای ساسانیان بوده است که از دیدگاه بررسی و مطالعات باستان شناسی دارای ارزش بسیار فراوانی نزد کارشناسان اَمر است.

تُل سفیدک حاجی آباد با شمارۀ 31425 در تاریخ 27 بهمن ماه 1394خورشیدی به ثبت ملی رسیده است و هرگونه دخل و تصرف، پِی کنی، کَند و کاو غیرمجاز در آن جرم به شمار می آید و پیگرد قانونی دارد.

نگاره های زیر را که به تازگی گرفته شده است، ببینید :

تپه باستانی ارزشمند که از سوی کشاورزان شخم زده شده است!؟ 

زمین داران بخش هایی از تپه را حذف کرده و به زمینهای خود افزوده و یادگار نیاکانی خویش را نابود می کنند 

در این تصویر کامل روشن است که گرداگرد تپه باستانی را زمین های کشاورزی فرا گرفته و فنس کشی گرداگرد آن ضروری است 

وضعیت بسیار دردناک و اندوه بار خانه اربابی مربوط به دوره ساسانی در زرین دشت 

معماری های برجای مانده در تپه های حاجی آباد رو به نابودی است 

تعرض به پایه های دیوارها و ستونها، یادگار ملی را در خطر حذف قرار داده است

پیست موتورسواری بر روی تپه های تاریخی و ملی!؟ 

وجود اَنبوه زباله های پلاستیکی و خانگی، نشان از بی توجهی مسوولان به یادمان ملی است 

نمونه هایی اَندک از سفالهای موجود بر روی تپه. زیرا تپه کامل زیر و رو شده و حتا سفالها از میان رفته است

تل سفیدک که زیر و رو شده و در هم و برهم است

*پژوهشگرتاریخ ایران و میراث فرهنگی – خبرنگار آزاد – راهنمای گردشگری – کُنشگر میراث فرهنگی، گردشگری و زیست بوم – دبیر انجمن مهرگان