به داد دستکَندهای تاریخی خرم بید برسید

پنج شنبه 9 فروردین 1403





به داد دستکَندهای تاریخی خرم بید برسید



 

 

 

 






تارنمای فرهنگی مهرگان گروه میراث فرهنگی سیاوُش آریا*

 

 

در شهر خُرم بید مجموعه ای با پَراکنش گُسترده و پرشمار از دستکَندهای باستانی و تاریخی وجود دارد که به سبب مداخله های فراوان و بدون ضابطه و تغییر کاربری های غیراصولی از سوی مردم منطقه رو به نابودی قرار گرفته است. از همین روی، باید هرچه زودتر مسولان اَمر به داد دستکَندهای تاریخی خُرم بید رسیده تا از خطر حذف آن پیشگیری شود.

 

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، سازه های معماری دستکَند از جمله یادگارهای بی همتا و ارزشمند باستانی ایرانیان است که هنوز هم در برخی از شهرهای کشور می توان آن ها را دید. اما دستکَندهای شهر خُرم بید پارس از دید گُستردگی و پَراکنش و پُر شماری آن در کشور یگانه و بی مانند (منحصربه فرد) است و درهیچ کجای ایران مجموعه ای به این گُستردگی تا کنون شناخته نشده است. با این همه، مجموعه دستکَندهای بی همتا و بسیار ارزشمند شهرخُرم بید و روستاهای پیرامونی آن در بدترین شرایط نگهداری و حفاظتی قرار گرفته و رو به نابودی و حذف از صفحۀ روزگار است.

 


 

شعارهای دلربا و دیگر هیچ!

 

 


اگر سری به خبرگزاری ها و روزنامه ها و گفت و گوهای مدیران و مسوولان شهری و استانی در اینترنت در دو سه سال گذشته بزنید، پُر است از نازیدن و تعریف و ستایش مجموعه دستکَندهای خُرم بید با اظهارنظرهای گاه غیرعلمی و غیرکارشناسی. اما از این همه سخنان دلربا و شعارهای دلفریب و زیبا و مژدۀ پیگیری ها برای حفظ و حتا ثبت ملی آن تا به امروز، هیچ نتیجه ای در بر نداشته است و همچنان بازار نوید و پیمان ها بر سر نگهداری و پاسداری از مجموعه دستکَندهای خرم بید داغ است و گاهی برخی از مسوولان شهر خرم بید از ثبت جهانی آن، سخن می گویند! این در حالی است که هنوز مجموعه دستکَندهای بی همتا و بی مانند و یگانۀ خُرم بید که از دید گُستردگی و پَراکنش در کشور تا کنون نمونه ای از آن شناخته نشده است، به ثبت ملی نیز، نرسیده و هیچ بررسی علمی و باستان شناسی و کارشناسی شده ای هم بر روی آن ها انجام نگرفته است!

 

 


نبود بودجه در میراث فرهنگی، علت به ثبت ملی نرسیدن دستکَندهای خرم بید

 

 


 با این همه، نگارنده بر پایۀ خویشکاری (وظیفه) ملی میهنی و مسوولیت اجتماعی خویش و برای پیگیری وضعیت دستکَندهای ارزشمند خُرم بید به ادارۀ کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان رفته و موضوع را با کارشناسان اَمر در میان گذاشته است. اما میراث فرهنگی که کمابیش در جریان وضعیت موجود دستکَندها است به اَنگیزۀ نبود بودجه کافی نتوانسته است تا کنون برای ثبت ملی آن ها گامی بردارد. ولی به گفتۀ کارشناسان میراث فرهنگی استان، بنا است مدیر ادارۀ میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهر خُرم بید برای آماده سازی پروندۀ ملی مجموعه دستکَندها خود اقدام نماید. به باور کارشناسان میراث فرهنگی استان با نگرش به وضعیت موجود سازه های معماری دستکَندهای شهر خُرم بید باید ثبت اضطراری صورت گیرد تا بتوان از مداخله ها و ساخت و سازهای بی رَویه و بدون ضابطه در کنار و بر روی مجموعه دستکَندها پیشگیری کرد. هرچند که، به باور مسوولان میراث فرهنگی در شهر خُرم بید هم ادارۀ میراث فرهنگی با دشواری و نبود بودجه برای ثبت ملی مجموعه دستکَندها رو به رو است!

 

اما با وجود همۀ تنگناهای مالی میراث فرهنگی، با نگرش به در خطر بودن و نابودی کامل مجموعه دستکَندها که از پراکنش بسیاری هم برخوردار است باید ثبت ملی آن ها در اولویت نخست مسوولان میراث فرهنگی قرار گیرد. همچنین مسوولان شهر خُرم بید از جمله فرمانداری، شهرداری، شورای شهر و دیگر نهادهای شهری باید به کمک میراث فرهنگی آمده و هرچه زودتر پروندۀ ثبتی مجموعه دستکَندها را آماده کرده و نگذارند بیش از این نشانه های هویتی و یادگار پدران خویش از میان رفته و نابود شود. باید دانست که آثار تاریخی و فرهنگی هر شهر و منطقه، شناسنامۀ بالَنده و غرورآمیز مردم همان شهر است و همۀ نهادها و اُرگان های دولتی و غیردولتی و حتا مردم شهر در برابر آن، مسوول هستند و باید در حفظ و نگهداری یادگارهای گذشتگان پاک سرشت خویش کوشا باشند.

 

 


به جای شو نمایش دادن، زودتر دستکَندها را ثبت ملی کنید

 

 


سخن درخُور نگرش دربارۀ مجموعه دستکَندهای شهر خُرم بید این است که، مسوولان شهری از اواخر سال 1396 خورشیدی تا کنون و پِیاپی در گفت و گو با خبرگزاری ها و روزنامه ها و حتا خبرگزاری صدا و سیمای استانی از ارزشمندی و یگانگی و پیشینۀ سه هزار سالۀ سازه های معماری دستکَند سخن گفته و به آن بالیده و اِفتخار می کنند. اما دریغ از آن که، حتا کاری اَرزنده و گامی کوتاه در جهت ثبت ملی آن ها بردارند و تنها به برگزاری شوآف یا نمایش دادن و تبلیغ های پر سر و صدا روی آورده اَند. آیا بهتر نیست مسوولان شهری پس از گذشت دو سه سال از رسانه ای شدن مجموعه دستکَندها و مداخله های بی ضابطه و ساخت و سازهایی که هر روزه نیز، شتاب بیشتری به خود می گیرد به فکر ثبت ملی آن ها باشند تا بتوانند از چتر حمایتی قانون بهره برده و از نابودی یادگارهای تکرارناپذیر گذشتگان خویش، پیشگیری کنند.

 

 


وضعیت بحرانی مجموعه دستکَندهای خُرم بید

 

 


اما مجموعه سازه های معماری دستکَند در شهر و روستاهای پیرامونی خُرم بید در بدترین شرایط حفاظتی و نگهداری به سر می برند. مداخله و ساخت و سازهای بی رَویه و بی ضابطه و دست اَندازی ها بر روی دستکَندها از سوی برخی از مردم و مالکان، یادگارهای تاریخی و فرهنگی نیاکانی را در خطر حذف از چهرۀ تاریخ و صفحۀ روزگار قرار داده است. تنها کافی است که سری به شهر خُرم بید و روستاهای پیرامون آن زده و از مجموعه سازه های معماری دستکَند، دیدن کنید تا آه از نهادتان بلند شده  و سرتان گیج رود و داغ کنید و از این همه، بی مهری و نابخردی اَفسوس خورده و نگران شوید. باید دانست اگر این یادگارهای تاریخی و فرهنگی در هر کدام از کشورهای همسایه و نوپا وجود داشت با رسیدگی به بهترین روش و شکل ممکن در حفظ و نگهداری آن ها می کوشیدند و با تبلیغ های فراوان و گُسترده در سطح جهانی، گردشگران و شیفتگان هنر و معماری را از سراسر جهان به منطقه و کشور خود کشانده و سودهای هنگفتی را به جیب می زدند و برای جوانان نیز، شغل و پیشه ای پدید می آوردند. اما در کشور ما شوربختانه جوانان باید از روستاها و شهرهای کوچک تر برای یافتن کاری مناسب به مرکز استان ها رفته تا بلکه بتوانند گذران زندگی کنند. همچنین کُنشگران و راهنمایان گردشگری کشور با وجود این همه جاذبه های تاریخی و فرهنگی بی شمار به اَنگیزۀ نبود برنامه ریزی و مدیریت درست مسوولان اَمر باید به ناچار دست به کارهای غیرمرتبط و دیگری زده و به آرامی از چرخۀ پیشۀ گردشگری حذف شوند.

 

 


مجموعه دستکَندهای شهر خُرم بید

 


 

مجموعه سازه های معماری دستکَند شهر خُرم بید که از دید گُستردگی و پَراکنش در ایران بی همتا و یگانه است و نمونه ای از آن تا کنون در کشور شناخته نشده است در واقع، بافت قدیمی و تاریخی منطقه بوده است و بنا بر شواهد سطحی موجود دست کم از اواخر دورۀ ساسانیان مردم از این سازه های معماری بهره می برده اَند. یکی از نکته های بسیار مهم دربارۀ این مجموعه دستکَندها، تداوم و پیوستگی زیست و فرهنگی آن ها بوده که از دورۀ ساسانی تا اواخر دورۀ قاجاریه مورد استفاده مردم منطقه بوده است. دربارۀ کاربری مجموعه دستکَندها با نگرش به ریخت و فُرم سازه ها باید کاربری های گوناگونی برای آن ها در نظر گرفت. بی گمان در آغاز این سازه های معماری و دستکَند، پناهگاه هایی بوده در برابر یورش دشمنان و محل زندگی اَمن مردم منطقه به شمار می آمده است. اما آرام آرام و در دورۀ اسلامی به این سو، با ساخت و اَفزودن سازه های معماری دستکَند بیشتری، کاربری های دیگری از جمله جایگاهی برای نگهداری حیوانات و خوراک آن ها در نظر گرفته شده است. پس بی گمان کاربری های گوناگونی را باید برای مجموعه سازه های معماری دستکَند، پنداشت که شاید مهم ترین آن ها زندگی مردم در مواقع ضروری و همان کاربری پناهگاهی باشد. اما با این همه، تا بررسی های علمی و دقیق تر و باستان شناسانه ای بر روی آن ها انجام نشود، نمی توان با استواری و محکمی دربارۀ کاربری و حتا دیرینگی مجموعه دستکَندها نظر داد. ولی باید دانست این سازه های معماری دستکَند بخشی از بافت قدیمی شهر و منطقه به شمار می آید و تا اواخر دورۀ قاجاریه مورد استفادۀ کامل مردم بوده است.

مردمی که شوربختانه امروزه تیشه به ریشۀ یادگارهای گذشتگان و پدر و مادران خویش زده و در پِی حذف آن ها برآمده اَند!

 

 

نگاره های زیر در اواخر شهریورماه گرفته شده است، آن ها را ببینید :

 

 


دهانه ورودی دو تا از دستکندهای درون یکی از روستاها


آسیب های جدی و فراوان در درون سازه های دستکند و تاریخی روستاهای خرم بید


اتاق های دستکند بوسیله این سوراخ ها به یکدیگر راه دارد


شیارها یا آبراهه های کوچک سنگی دستکند که به گمان فراوان برای استفاده آب حیوانات بوده است


دستکندهای سنگی منحصربه فرد در پی نبود ثبت ملی و قانون نظارت در حال نابودی کامل است


دهانه ورودی یکی دیگر از دستکندهای درون شهری


وضعیت اندوه بار درون دستکندهای شهر صفاشهر


آیا کسی است تا به داد دستکندهای ارزشمند و تاریخی خرم بید برسد؟


دخل و تصرفات گسترده و ساخت و سازهای غیرقانونی بر روی دستکندهای ارزشمند تاریخی شهر خرم بید


وسایل بنایی و ساخت و ساز در درون یکی از اتاق ها یا همان دستکندهای شهر صفاشهر


مالک گرداگرد دستکندها را دیوار کشیده تا بتواند به آسانی و سادگی خانه بسازد و آثار تاریخی نیاکانی خویش را نابود کند!؟


ساخت و ساز در کنار یکی دیگر از دستکندهای درون شهری


خانه هایی که بر روی دستکندهای تاریخی در حال ساختن است و هویت ساکنان منطقه را نابود می کند


خانه های نوسازی که در دو سه دهۀ گذشته بر روی بافت قدیمی و در کنار سازه های معماری دستکند ایجاد شده و رو به گسترش است

 

 

 

 







*پژوهشگرتاریخ ایران و میراث فرهنگی خبرنگار آزاد راهنمای گردشگری کُنشگرمیراث فرهنگی، گردشگری و زیست بوم دبیر انجمن مهرگان



1399/07/27
بازدید : 971


دیدگاه ها

دیدگاه خود را بنویسید