تارنمای فرهنگی مهرگان – گروه میراث فرهنگی، بخش میراث معنوی – سیاوُش آریا*

نام استاد علیقلی محمودی بختیاری نامی آشنا در زمینۀ تاریخ و فرهنگ و ادب ایرانی است. بزرگ مردی از سرزمین لرستان که در هفتم آذرماه دیده به جهان گشود و بیشتر کُنشگران فرهنگی، وی را پدر فرهنگ و تاریخ ایرانی می دانند.

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، دکترعلیقلی محمودی بختیاری فرزند بانو «هما» و «مهراب»، نوۀ پسری حاج عبدالله خان بختیاروند در هفتم آذرماه 1311 خورشیدی در دهکدۀ میانرودان (در دامنۀ اشترانکوه) پا به گیتی نهاد. در مکتب خانۀ سنتی خواندن و نوشتن را فرا گرفت و در دبستان دربند کلاس چهارم پذیرفته شد. پنجم و ششم دبستان و اول و دوم دبیرستان را در شهرستان خرم آباد لرستان، سوم دبیرستان را در شهر اَلیگودرز و چهارم و پنجم را در شهر بروجرد گذراند و در سال 1333 خورشیدی راهی تهران شد و ششم ادبی را در دبیرستان مروی خواند.

دکتر علیقلی محمودی بختیاری

در سال 1334 خورشیدی در کنکور دانشکدۀ حقوق و کنکور دانشکدۀ ادبیات دانشگاه تهران شرکت کرد و در هردو پذیرفته شد و خود، دانشکدۀ ادبیات را برگزید. سال 1337 خورشیدی دورۀ کارشناسی فارسی را به پایان رسانید و وارد دورۀ کارشناسی اَرشد علوم اجتماعی شد و سپس در سال 1342 خورشیدی دورۀ دکترای زبان شناسی و زبان های باستانی را آغاز کرد و سرانجام دورۀ دکترای ادبیات پارسی دانشکدۀ ادبیات دانشگاه تهران را به پایان رسانید.

درآمدی بر آغاز آموزگاری استاد محمودی بختیاری

دکترعلیقلی محمودی بختیاری از سال 1339خورشیدی به استخدام وزارت فرهنگ درآمد و در دبیرستان های فیروزبهرام، رازی، ادیب و ... به آموزش و درس دادن پرداخت. دو سال معاونت ادارۀ کل تالیف و ترجمه و سرپرستی نظارت بر کتاب های درسی را داشت. در سال 1346 خورشیدی برای آموزگاری در دانشکدۀ ادبیات دانشگاه تهران فرا خوانده شد و در مهرماه همین سال با راه اندازی دانشکده علوم ارتباطات اجتماعی به تدریس «فرهنگ و تمدن ایران» پرداخت.

دکترمحمودی بختیاری در سال 1349خورشیدی با بانو «سیمین دخت مهروَر» زندگی مشترکی را آغاز کرد که بهرۀ (ثمره) این پیمان زناشویی، تربیت سه فرزند شایسته به نام های بانو مهندس فریناز و بانو مهندس فرانک بختیاری است که در رشتۀ شیمی سرگرم کار هستند و دیگر فرزند استاد، دکتر بهروز محمودی بختیاری است که به عنوان آموزگار زبان و ادبیات انگلیسی در دانشگاه تهران و دانشگاه علامه طباطبایی به کار تدریس سرگرم بوده و هم اینک دانشیار دانشکدۀ هنرهای نمایشی و موسیقی دانشگاه تهران است.

دکتر محمودی بختیاری در کوی دانشگاه (امیرآباد) در اردیبهشت سال 1337 خورشیدی

سرانجام استاد محمودی بختیاری در سال 1349 خورشیدی به دانشگاه علامه طباطبایی (ابوریحان بیرونی) فرا خوانده شد و از اوایل سال 1350خورشیدی با حفظ سمت استادی برای زمان یک سال به معاونت این دانشگاه گماشته (منصوب) شد و از سال 1351 خورشیدی به مدت هشت سال در سمت مدیریت گروه ادبیات، زبان های خارجی و آموزش و پرورش اشتغال داشت. پس از آن نیز به افتخار بازنشستگی دست یافت.

دکترمحمودی بختیاری از آن تاریخ تا کنون با شور و شوقی فراوان، بی پروا و عاشق وار در راه گسترش فرهنگ ایران زمین گام برداشته و به درستی با تکاپویی سخت و قابل ستایش به این امر مهم مهر و عشق می ورزد و همواره از زبان خواجه شیراز می گوید :

                                                      در نظر بازی ما بی خبران حیرانند

                                                      من چنینم که نمودم دگر ایشان دانند

درگذشت همسری فداکار و پاسداشت او تا به امروز

بانو سیمین دخت مهروَر، همسر گرامی استاد محمودی بختیاری شوربختانه در سال 1373 خورشیدی به سبب بیماری سرطان در گذشت و زندگی را بدرود گفت. با این همه، دکترمحمودی بختیاری به همراه فرزندان برومندش هر ساله روز زادروز آن بانوی زنده نام «سیمین دخت» را به عنوان گرامی داشت خاطرۀ او در حضور شمار زیادی از دوستان و بستگان جشن می گیرند. روانشان شاد و در آرامش باد ...

نگاهی گذرا به زندگانی فرهنگی استاد محمودی بختیاری

استاد محمودی بختیاری در زمان جوانی کوشش ها و فعالیت های همگانی چشم گیر و اَرزنده ای را در پدیداری انجمن های ادبی از خود نشان داده و از این راه در تشکُل فعالیت های فرهنگی دانشجویان هم دورۀ خویش به اهتمام قابل ارزشی دست زد. در دوران آموزگاری نیز از این کار پر بهره، روی برنتافت. هنگامی که سمت معاونت دانشگاه ابوریحان بیرونی را بر دوش داشت، بخشی به نام دانشجویان خارجی راه اندازی کرد که سرانجام به دعوت بازآموزی و بِه آموزی زبان پارسی به استادان زبان و ادبیات پارسی دانشگاه های شبه قارۀ هند و پاکستان تبدیل شد. از جمله این اقدام سودمند، دعوت از استادان پارسی دانشگاه های پاکستان بود که در دو پایه (مقطع) تحصیلی، در هر دوره از سی تا چهل تَن (نفر) به عمل می آمد و تا آستانۀ سال 1357 خورشیدی نزدیک 180 تَن از استادان پاکستانی از این موقعیت بهره مند گردیدند.

استاد محمودی بختیاری در دبیرستان علوم، آذرماه 1345 خورشیدی

دکترمحمودی بختیاری در سال 1355 خورشیدی با بهره از فرصت مطالعاتی و همچنین فراخوانی (دعوت) دانشگاه کلمبیا نیویورک به مدت یک سال به آمریکا رفت. سال پس از آن، به فراخوانی دانشگاه «یوتا» به مدت دو ماه به آمریکا رفت. در سال 1356 خورشیدی نیز، سفری به مصر داشت و در دانشگاه «عین الشمس» پیرامون پیوند فرهنگی ایران و مصر سخنرانی کرد. همچنین در همین سال سفری به پاکستان رفت. برای گزینش و ترتیب کار استادانی که باید از بورس دانشگاه بهره مند شوند و شیوۀ گزینش و زمان آموزش آن ها اقدام لازم را به عمل آورد.

استاد بختیاری در دانشگاه لاهور پیرامون دیدگاه اقبال لاهوری و آشنایی او با فرهنگ و عرفان ایرانی سخنرانی بسیار سودمندی را انجام دادند.

در پایان باید گفت که، میهن دوستی، مردم خواهی و آزاد اندیشی در همۀ آثار استاد نمایان است و آنچه از تجربه های زندگی پربار خویش و مطالعات فراوان خود آموخته با قلمی توانا و شهامتی قابل ستایش برای آشنا کردن هرچه بیشتر خوانندگان به احترام و تحمل باورهای دیگران به کار می گیرد. همچنین این کار سِتُرگ و بایسته با ظرافت و ژرف اندیشی ویژه در آثار تازه تر استاد همانند کتاب های «چرا حافظ؟» ، «شاهنامه آبشخورعارفان» و «عارفان راز» بیشتر از دیگر آثار وی درخشندگی و شفافیت یافته است.

دکتر بختیاری در خانه دکتر امیرعلی شیبانی بهار 1350 خورشیدی

استاد محمودی بختیاری، دارای اخلاقی نیکو و مهربان

اما نگارنده در اوایل دهۀ هشتاد خورشیدی با آثار و نوشتارهای استاد محمودی بختیاری آشنا شد. خوشبختانه بخت با نگارنده یار بود و در سال 1386 خورشیدی در همایشی فرهنگی در تهران با سخنان ارزنده و بسیار سودمند استاد پیرامون تاریخ و فرهنگ ایرانی از نزدیک آشنا شده است. پس از پایان همایش، با دکتر بختیاری گفت و گوی کوتاهی داشتم و شماره تلفن خانۀ استاد را گرفتم و دو سه روز پس از همین همایش به دیدار ایشان رفتم تا از پیشگاه استاد بهرۀ دانش برم. در همان دیدار نخست، دکتر بختیاری با چهره ای شادان و خندان و رفتاری نکو با مهرورزی نکته های ریز و درخُوری را دربارۀ تاریخ و فرهنگ ایرانی بیان داشته و من را جذب خویش کردند و همان شد که هرساله و هر بار که به تهران می آمدم بدون هیچ سختی و با رویی گشاده و فروتنانه مرا پذیرا می شدند و پیوند ما رو ز به روز و سال به سال بیشتر می شد که همچنان نیز، دنباله دارد. هرچند که، سه سالی است نتوانسته ام به تهران بروم و در پیشگاه استاد باشم...

بزرگداشت فردوسی و گرامیداشت دکتر بختیاری در تالار هنرمندان، 22 خوردادماه 1383 خورشیدی

نکته ای که بایسته است دربارۀ دکتر بختیاری بدانیم، این است که استاد برخوردی مهربانانه، رفتاری نیکو و دارای منش پاک ایرانی است که هر فردی را جذب خود می کند. همچنین هر بار که نگارنده به تهران رفته است در هر ماه و فصلی که بوده، با یک تلفن و درخواست دیدار با آغوشی باز و رویی گشاده و مانند همیشه خندان، نگارنده را پذیرفته و از دانش بی پایان خویش، مرا بهره مند کرده است...

آثار و کتاب های محمودی بختیاری

از دکتر علیقلی محمودی بختیاری کتاب ها، نوشتارها و جُستارهای (مقاله) ارزنده ای به زیور چاپ رسیده است که در زیر به برخی از آن ها اشاره خواهد شد.

کتاب ها : ویرایش دفتر یکم سبک شناسی شعر (نوشته های پراکندۀ استاد ملک الشعراء بهار) چاپ شرکت علمی 1342 خورشیدی

کورش در بابل، انتشارات دانشگاه تهران 1346 خورشیدی

راهی به مکتب حافظ، 1345 خورشیدی 

گنج گهر، انتشارات دانشکده علوم ارتباطات اجتماعی 1348 ، چاپ دوم انتشارات عطایی 1373 خورشیدی

بابل دل ایرانشهر، انتشارات دانشکده علوم ارتباطات اجتماعی 1350 خورشیدی

شکرستان 1351 خورشیدی

کمینگاه دشمن، چاپ نخست 1354، چاپ دوم 1357 و چاپ سوم 1357 خورشیدی 

فراز و نشیب سیاست و شیوه کشورداری در ایران، 1355 و چاپ دوم 1357 خورشیدی 

زمینه فرهنگ و تمدن ایران - نگاهی به عصر اساتیر، مدرسه عالی بازرگانی 1352 چاپ دوم 1357، چاپ سوم 1358، چاپ چهارم انتشارات پاژنگ 1364 خورشیدی

گنج راز، دانشگاه ابوریحان بیرونی 1357 خورشیدی 

چرا حافظ؟ انتشارات علمی 1357 و چاپ دوم 1397 خورشیدی 

خاقانی در ایوان مدائن، کتاب سرا 1375 خورشیدی 

هفت نگار در هفت تالار، انتشارات عطایی 1376 خورشیدی 

شرح گلشن راز، انتشارات علمی 1377 خورشیدی 

شاهنامه آبشخور عارفان، انتشارات علمی 1377 خورشیدی

عارفان راز، انتشارات رهیاب 1377، چاپ دوم 1378 خورشیدی  و چندین کتاب دیگر...

مقاله ها : پیرامون 200 مقاله در مجله های گوناگون کشور از استاد بختیاری چاپ شده که نخستین مقاله با نام «چلیپا یا نشان آریایی» در شمارۀ 64 روزنامه وزین (دی ماه 1337 خورشیدی) و سال 1338 به گونۀ گزیده در مجلۀ ارمغان چاپ شده است.

در پایان برای بزرگ مرد تکرارناپذیر فرهنگ ایران، کسی که به باور بیشتر کُنشگران فرهنگی و نویسندگان و استادان دانشگاه باید وی را پدر تاریخ و فرهنگ ایرانی به شمار آورد آرزوی تندرستی، بهروزی، دیر زیوی و شادزیوی داریم.

در آماده سازی این نوشتار و داده ها و همچنین همۀ نگاره ها از بایگانی استاد محمودی بختیاری که پیشتر در اختیار نگارنده قرار داده بود، بهره برده شده است.

دکتر علیقلی محمودی بختیاری، چهره نامدار فرهنگ و تاریخ ایران

*پژوهشگر تاریخ ایران و میراث فرهنگی – کُنشگر میراث فرهنگی، گردشگری و زیست بوم – راهنمای گردشگری – دبیر انجمن مهرگان – خبرنگار آزاد