تارنمای فرهنگی مهرگان – گروه میراث فرهنگی – سیاوُش آریا*
پل ساسانی و جهانی فیروزآباد که در عَرصۀ شهرباستانی گُور جای دارد به جایگاهی برای زباله های خانگی و صنعتی و پسماندهای ساختمانی تبدیل شده و چهرۀ زشت و زننده ای را به نمایش گذاشته است.
به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، پل تاریخی و ساسانی فیروزآباد که در باختر(غرب) شهر باستانی و جهانی اَردشیرخوره یا گُور و در فاصلۀ 500 متری از دروازۀ قدیمی این کهن شهر با نام دروازۀ «بهرام» جای گرفته و جزوی از پروندۀ جهانی منظرباستان شناسی ساسانی فیروزآباد است به سبب بی تفاوتی و نبود پایش و کنترل مدیران و مسوولان شهری و پایگاه جهانی فیروزآباد به جایگاهی برای زباله های خانگی و صنعتی و شهری تبدیل شده است. همچنین اَنبوه پَسماندهای ساختمانی (نخاله) درکنار و نزدیکی و جای جای این پل ساسانی و جهانی ریخته شده و صحنۀ زشت و زننده ای را به نمایش گذاشته است. بوی بد زباله ها و چهرۀ ناخوشایند محوطه، بی گمان اَندک گردشگران و علاقه مندان به تاریخ و میراث ایرانی را فراری خواهد داد. از سویی، با نگرش به نزدیکی رودخانه، بیم آن می رود که برخی از بازدیدکنندگان و به ویژه افراد بومی و ناآگاه زباله ها و پسماندها را به درون رودخانه ریخته که سبب دشواری های گوناگونی در آینده خواهد شد. بیماری های زیست بومی و آلودگی منطقه و گردآمدن جانورانی همانند سگ و گربه و موش و غیره در پِی ماندگاری زباله ها نیز از دیگر دشواری های پیش روی این محوطه و اثر جهانی است که چشم اَنداز نازیبا و زشتی را برجای گذاشته است. با این همه، مدیران و مسوولان شهری و پایگاه میراث فرهنگی و جهانی فیروزآباد در چندین ماه گذشته، هیچ کاری برای پاک سازی محوطه و این یادگار جهانی انجام نداده و آن را به حال خود رها کرده اَند.
ثبت جهانی آثار تاریخی فیروزآباد، تنها نمایشی برای جهانیان است
کُنش گران و دوست داران میراث فرهنگی با نگرش به وضعیت بسیار اَندوه بار و دردناک آثار تاریخی و جهانی فیروزآباد بر این باور هستند که ثبت جهانی یادگارهای ساسانی و تاریخی فیروزآباد پس از دو سال چه دستاوردی برای شهرستان فیروزآباد و مردم منطقه و کشور داشته است. همچنین آن ها می گویند، چرا مسوولان و مدیران شهری و استانی به ویژه میراث فرهنگی به تعهدات خود پایبند نبوده و نیستند. آن ها این پرسش را پیش می کشند که آیا نباید وضعیت حفاظتی، مدیریتی و پاسداری و دیگر دشواری های ریز و درشت آثار تاریخی فیروزآباد که یکی دوتا هم نبوده، پس از دو سال از ثبت جهانی در سازمان یونسکو بهتر شده باشد؟ کُنش گران میراث فرهنگی و دوست داران تاریخ و فرهنگ ایرانی در دنبالۀ سخنان خود می گویند، با اظهار شوربختی (تاسف) باید گفت که وضعیت آثار تاریخی و جهانی فیروزآباد پس از ثبت جهانی نه تنها بهتر نشده است، بلکه درهرکدام از بخش ها و آثار تاریخی که نگاهی بیاندازیم، با دشواری های فراوانی دست و پنجه نرم می کنند.
کارشناسان و کُنش گران میراث فرهنگی بر این باور هستند که، ثبت جهانی آثار تاریخی فیروزآباد تنها برای نمایش جهانی و نشان دادن آمار و اَرقام بوده و در جامعۀ دانشگاهی و علمی جهان به آن می نازند و می بالَند، ولی در ایران به آن ها بی مهری کرده و آثار تاریخی را به حال خود رها کرده اند. گواه این سخنان وضعیت غم اَنگیز و اندوه بار آثار تاریخی و جهانی فیروزآباد است که برای پرداختن به همۀ دشواری های موجود " مثنوی هفتاد منی " را باید نگاشت.
میراث جهانی، نیازمند نگاهی جهانی است
کارشناسان و کُنش گران میراث فرهنگی همواره بر این باور بوده و هستند که ثبت جهانی یک اثر یا بنا و محوطه به تنهایی دردی را دوا نمی کند و باید مدیران و مسوولان شهری، استانی و حتا کشوری دست در دست یک دیگر داده و درکنار میراث فرهنگی باشند و با هماهنگی و زیرنظر میراث فرهنگی در پِیِ برطرف کردن دشواری های آن اثر یا بنا پس از ثبت جهانی باشند. اما مهم تر از همه، میراث جهانی نیازمند نگاهی جهانی است و باید با دوراَندیشی و آینده نگری به یادگارهای تاریخی و طبیعی نگاه کرد. همچنین آثار تاریخی و طبیعی هنگامی که به ثبت جهانی می رسند، از آنِ همۀ مردم جهان بوده و آبرو و پشتوانۀ فرهنگی آن کشور در سطح فراملی (بین المللی) به شمار می آیند. از سویی، این یادگارهای تاریخی و طبیعی به نسل آینده که صاحبان اصلی یک سرزمین هستند، تعلق دارد و باید به درستی از آن ها پاسداری و حفاظت کرد و به آیندگان سپرد و واگذار کرد. و هرگونه کوتاهی و کم کاری گناهی است نابخشودنی.
ای کاش که از گذر تاریخ، سربلند بیرون بیاییم تا خدای ناکرده مورد نکوهش آیندگان قرار نگیریم. یادمان باشد تاریخ روزی ما را داوری خواهد کرد.
پل ساسانی شهر باستانی اَردشیرخوره
رود فیروزآباد از کوهستان های شمالی شهرستان سرچشمه گرفته و پس از چندین کیلومتر تنگه تَنگاب را که تنها راه ارتباطی این شهرستان با شمال برقرار می سازد، بریده و سپس وارد دشت فیروزآباد شده و از بخش باختری (غربی) دشت گذشته و با رود «قره آغاج» یکی شده و به دریای پارس (خلیج فارس) می ریزد. در روان شدن سیلاب سال 1365خورشیدی در فیروزآباد در بخش های میانی دشت در حاشیۀ کوژ برآمده (منحنی، محدب) رودخانه، پایه های پلی سنگی نمایان شد که مسیر کنونی رود کمابیش 20 متر با نخستین پایۀ پل فاصله دارد. به نظر می رسد که رودخانه در گذر مرحله های فرسودگی تراکمی خود رسوبات را در بخش پل تاریخی اَنباشته و به آرامی مسیر رود را به سمت مسیر کنونی تغییر داده است. به سبب روان شدن سیل و بر اثر فرسودگی رسوبات اَنباشته شده بر روی پل در سال 1365 خورشیدی، این پل تاریخی از زیر تَلی از رسوبات نمایان گشته است.
این پل تاریخی در باختر شهرباستانی و جهانی اَردشیرخوره یا گُور امروزی و به فاصلۀ 500 متری از دروازۀ بهرام قرار دارد.
برپایۀ شواهد موجود و مصالح به کار برده شده در ساخت پل، آن را می توان به دورۀ ساسانی نسبت داد. همچنین نوع تراش و اَبزار به کار رفته در سنگ ها و به ویژه بهره گیری از بَست های دم چلچله ای در ساخت پل، می توان با استواری بیشتری پل را به دورۀ ساسانیان در پیوند دانست. هم اینک شش پایه ستون از پل نمایان است و بخش های دیگر در زیر خاک دفن شده و پنهان است.
بزرگی و شکوه این پل خود نشانگر بالا بودن آگاهی و خرد (شعور) معماران ساسانی بوده است در این شهرستان بی همتا و یگانه. همچنین شاید بتوان گفت که تنها راه ارتباطی همگی آثار و بناهای ساسانی از ناحیۀ باختر شهرستان به شهر باستانی اَردشیر خوره (گُور کنونی) این پل بوده است.
این پل با نام پل تاریخی ساسانی با شمارۀ 2790 در تاریخ 16 مهرماه 1379خورشیدی به ثبت ملی رسیده است و هم اینک درعَرصۀ شهر باستانی گور جای دارد و جزوی از پروندۀ جهانی «منظر باستان شناسی ساسانی فیروزآباد» است.
در هنگام ویرایش و پایان نگاشتن این گزارش، مدیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان فیروزآباد با فرستادن فیلم کوتاهی برای نگارنده از پاک سازی زباله ها در محوطۀ پل ساسانی آگاهی داده است که جای بسی امیدواری از پیگیری برخی از مسوولان میراث فرهنگی دارد. اما همچنان اَنبوه پَسماندهای ساختمانی در محوطه دیده می شود که به گفتۀ مدیر میراث فرهنگی شهرستان فیروزآباد، مالکان شبانه پَسماندهای ساختمانی را در این محوطه برای پرکردن چاله زمین های کشاورزی خود و هموارسازی (تسطیح) زمین ها می ریزند و شمار آن ها زیاد است و قابل مهار نیست!
در پایان امیدوار هستیم با بازتاب این گزارش و آگاهی رسانی به مسوولان و مدیران شهری، آن ها به کمک میراث فرهنگی آمده و در پاک سازی و زیباسازی محوطه و میراث جهانی شهر خود کوشا باشند.
نگاره های زیر در یک روز ابری و نیمه بارانی و به تازگی گرفته شده است، آن ها را ببینید :
جای بست های دم چلچله ای در سنگ های پل ساسانی
انبوه نخاله های ساختمانی و زباله ها در کنار یادگار جهانی، چهره زشتی را به نمایش گذاشته است
این راه ورودی به پل ساسانی و یادگار جهانی فیروزآبادست و خود گویای همه چیز است
نمایی از روزگار اندوه بار پل ساسانی در پرونده جهانی فیروزآباد
در بخش ورودی به پل ساسانی یک خودرو نیسان کاهوی خراب شده ریخته اند و بسیار صحنه زشتی را برجای گذاشته اند
وضعیت اسفبار و زننده نمای پل ساسانیان
درختی کهنسال در ابتدای ورودی به پل ساسانیان که به باور بومیان بیش از 100 سال دارد
سازه هایی که درگذشته شهرداری برای کارخانه شن و ماسه در عرصه اثر برپا کرده بوده و هنوز بخشی از آن برجای مانده است
خانه های عشایری در حریم درجه یک و نزدیکی پل ساسانیان که باید جمع آوری شود
هنوز هم ویرانه های پل ساسانیان چشم نواز و شکوهمند است
ویرانه های یکی از دهانه های پل ساسانی در عرصه شهر باستانی گور یا اَردشیرخوره
*پژوهشگرتاریخ ایران و میراث فرهنگی – خبرنگار آزاد – راهنمای گردشگری – کُنشگر میراث فرهنگی، گردشگری و زیست بوم – دبیر انجمن مهرگان