دژ بابک بر فراز کوه «بذ» همچنان استوار است

جمعه 10 فروردین 1403





دژ بابک بر فراز کوه «بذ» همچنان استوار است



 

 

 

 

 

 

 

 

 

تارنمای فرهنگی مهرگان – گروه گردشگری – سیاوُش آریا*

 

بر ستیغ کوه قلعه گاه بَذ می شود عیان /  وز پس حصار جلوه می کند روح بابکان /  بابک غیور از فراز کوه می رود به تک /  در رکاب او شیهه می کشد اسب راهوار... نام بابک خرمدین برای همۀ دوست داران تاریخ و فرهنگ ایرانی نامی آشناست. نامی که لرزه بر اندام خلیفۀ تازیان (اعراب) می انداخت. جنبش سرخ جامگان نیز یکی از مهم ترین جنبش های روزگار اسلامی است. در واقع نام بابک برای ایرانیان یادآور دلاوری و فداکاری و نماد میهن پرستی است.

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، دژ بابک یا همان قلعۀ بابک در استان آذربایجان شرقی و 5 کیلومتری شهر «کَلیبَر» بر فراز کوه «بَذ» و بلندای 2300 متری جای گرفته است. از پیشینۀ دژ و کاخ ها و جغرافیای منطقه آگاهی چندانی در دست نیست. برخی از نویسندگان همانند شادرُوان احمد کسروی باورمندند که این کوه از روزگار هخامنشیان جایگاه «کاسی ها» بوده که در آن پناه گرفته و با دشمنان خود می جنگیدند. برخی دیگر از پژوهشگران این دژ را به روزگار میانۀ ساسانی نسبت می دهند که برای پناه گرفتن از یورش دشمنان در این منطقه ساخته شده است. اما از اشیاء و ابزاری که از دژ بابک به دست آمده می توان سفالینه های نقش دار و لعاب خورده ای را نام برد که یک دورۀ جایگیری (استقرار) تا روزگار آغازین (اوایل) سدۀ هفتم مَهی (قمری) را نمایش می دهند. در برخی از سرچشمه ها (منابع) آمده است که شماری سکه مسی نیز در این دژ یافته شده است که برخی از آن ها به انگیزۀ ساییدگی و زنگ خوردگی فراوان ناخوانا بوده و درمیان سکه ها شماری وابسته (مربوط) به اتابکان آذربایجان و هزارسیبان (سده ششم و هفتم) است. دربارۀ جغرافیای کوه «بَذ» یا «بذین» زنده یاد کسروی می نویسد، جایگاه شهر بذ در جنوب رود اَرس در «قراچه داغ» کنونی و شمال شهر اَهر، اندکی به سوی خاور (شرق) است. این دیدگاه سپس تر مورد تایید باستان شناسان جای گرفت و روشن شد دژ بذ یا جمهور در 50 کیلومتری شمال شهرستان اَهر و در بلندی های باختری (غربی) شاخه ای از رود بزرگ «قره سو» در 5 کیلومتری جنوب باختری کَلیبر جای گرفته است. محوطۀ دژ «بذ» در برگیرندۀ دژ و کاخ بر فراز چکادی (قله) به بلندای بیش از 2300 تا 2600 متر است که پیرامون آن را دره هایی به ژرفای 400 تا 600 متر فرا گرفته است. «بذ» از دیدگاه جغرافیایی کمابیش منطقه ای بسته بود. امروزه رودهای قره سو و سَلین چای و کَلیبر و اَرس آن را از شمال و خاور و باختر می بندند و از جنوب نیز کوه های «شِیوَر» آن را در برگرفته است.

ویژگی های نمایان دژ : ساخت دژ در دو اَشکوب (طبقه) و سه اَشکوب بوده که پس از ورودی جای گرفته است. پس آن نیز تالار بُنیادین جای دارد که پیرامون آن را هفت اتاق فرا گرفته است، اتاق هایی که به تالار میانی راه دارند. در بخش خاوری دژ سازه های دیگری آمیخته از اتاق ها و آب انبارها ساخته شده است. سقف آب انبارها با تاق جناغی و گهواره ای استوار شده اند. محوطۀ درونی آن ها نیز به وسیلۀ گونه ای ساروج، رِخنه ناپذیر شده و به هنگام زمستان از برف و باران پر شده و در تابستان و هنگام تنگناها و محاصره ها از آب آن ها بهره برداری می شده است. در بخش شمال باختری دژ پلکان های سرتاسری بوده است که هم اینک ویران شده و بخش هایی از آن بیرون خاک است و تنها راه بالا رفتن به بخش های بلندتر دژ است.

راه های دسترسی به دژ از سه سو است : 1- گذرگاه دژ «دره سی» و راه جنگلی که در جنوب دژ بوده و راه دشوار و سختی است و بدون راهنما یا افراد بومی نمی توان رفت. 2 – گذرگاه هتل بابک که کمی بالاتر از روستای شجاع آباد است و در ورودی آن با مهمان نوازی بسیار خوب مُتل و کمپ گردشگری «ائل یوردی» رو به رو شده و خاطره های خوشی برایتان برجای خواهد ماند 3 - گذرگاه تابستانی یا ییلاقی که 2 کیلومتری از راه را می توان با خودرو پاترول پیمود و برای افرادی که توانایی کمتری دارند نسبت به دو گذر دیگر بهتر است. در این راه اگر با عیسا حسین پور، رانندۀ پاترول همان روستا همسفر شوید بی گمان لحظه های خوشی برایتان رقم خواهد خورد. همچنین پیش از سفر باید از وضعیت آب و هوای منطقه به ویژه مِه گرفتگی آگاه شوید و خود را برای یک روز کوه نوردی سخت آماده کنید. پوشش گیاهی و سر سبز کوه بذ و منطقه چنان زیبایی را پدید آورده که هر بیننده ای را شیفته خود خواهد کرد. بی گمان دیدن دژ بابک و کوه «بذ» جدا از یک منطقۀ زیبای گردشگری، تجربه ای خوب و انگیزه ای برای شناخت آن جایگاه و پدیداری غرور ملی خواهد بود.

در خیال من جلوه می کند باز بابکان /  شعله می کشد در نگاه او گرم و آتشین خشم بی امان /  آن یَل دلیر شیر کوه بذ آن طلایه دار /  در کنار او سرخ جامگان جمله جان سپار / ... بابک غیور با ردای سرخ /  بر نشسته بر پیل کوهوار /  همچو شیر نر پر دل و جسور همچو کوه بذ سخت و استوار / ... کی فتد به خاک آن درخت سبز /  آن که زاده شد از برای عشق /  کی شود فنا آن که شد فدا /  در ره وطن بهر افتخار؟ 

چکامه ها بخشی از سرودۀ هما ارژنگی با نام «شیر کوه بذ بابک» است.

 

در زیر نگاره هایی را که در یک روز بسیار مه آلود و پایان خوردادماه گرفته شده است، ببینید :

 



برای رسیدن به دژ بذ (قلعه بابک) باید کوه پیمایی سختی را گذراند تا به دیدار بابک رفت و عشق میهن دوستی اش را ستود

گل های بسیار زیبا و ویژه ای در کوهسار دژ بابک می روید که زیبایی ها را دوچندان می کند



بخشی از باروهای به جا مانده در میانه راه

تابلوهای میراث فرهنگی که ماه ها است بر روی زمین در مسیر افتاده است


دیوارهای دفاعی دژ بذ در بلندای کوه





راه ورود به بالاترین نقطه دژ بذ در بلندترین جایگاه کوه

سازه هایی که نیاز به مرمت فوری دارد وگرنه در خطر ریزش است

درون دژ بابک در بالاترین نقطه کوه بذ

سازه های معماری پایین دژ بر جای مانده از آن روزگار که هنوز با تو سخن می گویند



انبوه یادگاری نویسی ها درون بناها، چهره زشت و زننده ای را برجای گذاشته است



اتاق هایی که جایگاه نگهداری مصالح ساختمانی شده و در کنار انبوه یادگاری نویسی دردآور است

شوربختانه مسافران و کوه نوردان اتاق های تاریخی را به ویرانه تبدیل کرده اند و آتش در آنجا برپا می دارند

مه بسیار غلیظ ، هر چند کار عکاسی را دشوار کرد ولی زیبایی ویژه ای به فضا بخشید که نمی توان وصفش کرد

دژ بابک هنوز هم استوار و پابرجاست و چشم براه بابک ها و مازیارهای زمانه است

 

 

 

*پژوهشگرتاریخ و فرهنگ ایران راهنمای گردشگری خبرنگار آزاد کُنشگر میراث فرهنگی، گردشگری و زیست بوم دبیر انجمن مهرگان



1395/05/21
بازدید : 2437


دیدگاه ها

دیدگاه خود را بنویسید