«اویی»، شهر زیر زمینی و شگفت انگیز نوش آباد

پنج شنبه 9 فروردین 1403





«اویی»، شهر زیر زمینی و شگفت انگیز نوش آباد



 

 

 

 

 

 

 

 

 

تارنمای فرهنگی مهرگان – گروه گردشگری – سیاوُش آریا*

 

اگر می خواهید بدانید که نیاکان پاک سرشت مان چگونه از سرزمین خود در برابر بیگانگان پاسداری کرده و این کشور اهورایی را پاس داشته اند، سری به شهر زیر زمینی نوش آباد در 10 کیلومتری شهرستان کاشان بزنید. همان شهر شگفت انگیزی که به «اویی» نامدار شده است.

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، آنچه به نام شهر زیرزمینی «اویی» می شناسیم، در واقع ساختارهای انباشته (متراکم)، پیچیده و گسترده ای همچون راهروهای سرپوشیدۀ (دالان) باریک تو در تو و اتاق هایی با اندازۀ کوچک است. این مجموعه در زیر بافت قدیم شهر پدیدار شده و تا سطح کنونی شهر نیز گسترده شده است. گستردگی این شهر به انگیزۀ پیوند میان کوی ها و پاسداری از جان و مال مردم در زمان نا اَمنی بوده و در دو پهنۀ ستونی و ترازی (عمودی و افقی) گسترش یافته است. این دژ زیر زمینی که در زیر همۀ شهر گسترده شده و به انگیزۀ پهنای فراوانش به شهر زیر زمینی نامدار شده، در واقع یک مِهرازی (معماری) دست کَند است که در سه اَشکوب (طبقه) ساخته شده است. اَشکوب نخست نزدیک 4 متری، اَشکوب دوم در نزدیکی 14 متری و سوم در 18 متری تراز زمین پدیدار شده است. به جز ورودی اصلی، بلندای همۀ بخش های «اویی» به اندازۀ قد طبیعی یک انسان و میان 170 تا 180 سانتی متر است. بر تراز دیوارها و در بازه های (فواصل) اَندک، جای پیه سوز به چشم می خورد. در برخی بخش ها نیز درون دیوار، سکوهای کوتاهی برای نشستن پدیدار شده است که در برخی اتاق ها تبدیل به تاقچه برای جای دادن اشیاء بوده است. داستان پیدایش این شهر نیز، خواندنی است. کشف سازه های دست کَند به گونۀ ناگهانی و از سوی فردی که آهنگ کَندن چاه در خانۀ خود را داشته، انجام گرفته و برای ورود به آن، به انگیزه پیدا نشدن ورودی بُنیادین، از آب انبار که چسبیده به این شهر است، بهره برده می شود. سیستم خنک کردن هوای (تهویه) شهر زیر زمینی نوش آباد از سوی آبراهه هایی بوده که در اَشکوب نخست و در پهنۀ زمین پدیدار شده است. چاه های در پیوند با اَشکوبه ها، افزون بر کارکرد رفت و آمد، انگیزۀ گردش هوا در اَشکوب های پایینی می شده است. این کار نیز در مورد چاه های کاریز (قنات) انجام می گرفته است. دسترسی به این فضاها به انگیزۀ جای گیری در زیر زمین به وسیلۀ یک چاه و آبراهۀ باریک و کوتاه فراهم می شده است. موضوع پدافندی و پناه گاه بودن این نمونه مِهرازی که در دل زمین پدیدار شده، تاثیر فراوانی بر چگونگی ارایه پلان مِهرازی آن گذاشته است. از همین روی دسترسی به این فضاها در ورودی نباید به آسانی انجام می گرفته است. همچنین روشنایی این فضاها به وسیلۀ پیه سوزهای سفالی بوده و روغن آن ها به گمان بسیار از دو «عصارخانه» تاریخی موجود در نوش آباد فراهم می شده است. در زمان نا اَمنی و پناه گرفتن در زیر زمین آب به کار رفته از پایاب ها و کاریزها آماده می شده است. به هنگام پناه بردن به زیر شهر سربازی جلوتر از همه چراغ ها را روشن می کرده و سرباز دیگری هم در پایان صف مردم، آن ها را خاموش می کرده تا دشمن راه را پیدا نکند، راهروها بسیار تنگ بوده و تنها یک تَن (نفر) می توانسته در آن ها رفت و آمد کند. در برخی جاها نیز، باید به گونۀ خمیده و در جاهایی هم باید به گونۀ سینه خیز گذر کرد. در بدنۀ دیوار اتاق ها و در برخی از آن ها چاهک هایی دیده می شود که به سختی می توان وارد آن شد. بلندای این چاهک ها 3 تا 5 متر است که راه پیوند با اَشکوب های دیگر است. همچنین این چاهک ها را به گونۀ (L) طراحی کرده اند. تا کنون باستان شناسان گستردگی این شهر زیر زمینی را چهار کیلومتر برآورد کرده که زمانی تا بیرون دیوار شهر گسترش داشته است.

تاریخ پدیداری و بهره از این شهر زیر زمینی به روزگار پایانی ساسانیان می رسد که در روزگار سپسین از سلجوقی تا قاجار مورد بهره بوده است. شهر «اویی» نوش آباد در سال 1385 با شمارۀ  15816 به ثبت ملی رسیده است.

 

 


شهر زیرزمینی اویی نمادی از معماری و مهندسی ایرانی


چاهک هایی که به اَشکوب های دیگر می انجامد

اتاقک ها و سکوهایی برای نشستن


در میان راهروها، اتاق هایی وجود دارد

راهروهای باریک شهر زیر زمینی


چاه هایی با کاربری های دیگر

 

 

 

*پژوهشگر تاریخ و فرهنگ ایران راهنمای گردشگری خبرنگار آزاد کُنشگر میراث فرهنگی ، گردشگری و زیست بوم دبیر انجمن مهرگان



1395/05/25
بازدید : 2398


دیدگاه ها

دیدگاه خود را بنویسید