تارنمای فرهنگی مهرگان – گروه گردشگری، بخش زیست بوم – سیاوُش آریا*
سرزمین ایران را یکی از کهن ترین تمدن های گیتی می دانند که با داشتن شمار فراوانی از یادمان های تاریخی، فرهنگی و طبیعی، جایگاه والا و بالایی در نزد جهانیان داشته و دارد. یکی از گیرایی های (جاذبه ها) این سرزمین کُهن را باید طبیعت زیبا و درختان کُهنسال آن دانست.
به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، درختان را موجودات زنده و سودآوری می دانند که امروزه به یکی از گیرایی های گردش گری نزد طبیعت دوستان در سراسر جهان تبدیل شده است. در این میان درختانی هستند که عمری بیش از هزار سال داشته و نزد کارشناسان و کُنشگران (فعالان) زیست بوم و دوست داران طبیعت از ارزش بالایی برخوردار هستند. استان یزد در ایران، به انگیزۀ موقعیت کویری و نیاز اساسی به درخت و سرسبزی و آب، از دیر باز مورد نگرش مردمان سخت کوش آن بوده و درختان کُهنسالی را می توان در این استان دید. بر پایۀ برخی از آمارها در استان یزد بیش از 50 درخت کُهنسال شناسایی شده که از گونه های گوناگونی همانند : سرو، چنار، گردو و زبان گنجشک هستند. درختانی که نزد مردم این استان وَرجاوند بوده و همواره از اَرج و شکوه ویژه ای نزد آنان برخوردار است و مردم روزهای تعطیل را در کنار آن ها به شب می رسانند. بیشتر این درختان میان 800 تا هزار و 500 سال دیرینگی داشته و نمادی از پایداری و ایستادگی (مقاومت) مردم کویرنشین در برابر شرایط ناسازگار آب و هوایی بوده است. شاید به همین انگیزه باشد که یزدی ها این گونه به درختان کُهنسال شان احترام گذاشته و آن ها را سِپَند (مقدس) می دانند.
اما درخت چنار کُهنسال روستای تنگ چنار شهرستان مِهریز در استان یزد، روزگار ناخوشی را پشت سر می گذارد. مسافران خودخواهانه بر روی تنۀ این درخت نشسته و به آن آسیب می رسانند. یادگاری نویسی ها و خَراش بر روی تنه و شاخه های درخت، چهرۀ زشت و زننده ای را به نمایش گذاشته است. مسافران بدون نگرش به اَرج و ارزش این یادمان طبیعی نزد بومیان، به درون تنۀ درخت رفته و زباله های خود را در آن جا می ریزند! همچنین وجود وسایل آتش زا همانند پیک نیک و روشن کردن آتش در کنار این یادگار طبیعی، تهدیدی جدی برای این اثر ملی به شمار می آید که گاهی با رُخ دادن رویدادهایی، فاجعه ای برگشت ناپذیر رقم خواهد خورد. زیرا حادثه هیچ گاه خبر نمی کند.
سخن درخُور نگرش (نکته قابل تامل) این است که نگارنده با آگاهی رسانی و هشدار به مسافران و بازگویی ارزش و اَرج این درخت نزد مردمان بومی، خواستار جا به جایی آنان و فاصله گرفتن از این یادمان طبیعی و ملی شده، ولی در کمال ناباوری با خودخواهی و تندی مسافران رو به رو شد! و این نشان از نبود آموزش و پالایش فرهنگ در میان مردم از سوی سرپرستان و مدیران شهری و کشوری است. هر چند نباید خودخواهی و فرومایگی برخی از مردم و مسافران را نادیده پنداشت که با زیر پا گذاشتن فرهنگ و آداب و قانون جامعۀ بومی، بزرگ ترین آسیب های اجتماعی را پدید می آورند. یادمان باشد که برای سازندگی و درست شدن و پیشرفت یک هازمان (جامعه) باید هر فرد از خود آغاز کند. در همین زمینه، دهیار روستای تنگ چنار مِهریز در پاسخ به وضعیت بدی که مسافران برای این یادمان طبیعی، پدید می آورند به تارنمای فرهنگی مهرگان گفت : « خوشبختانه به تازگی و با موافقت اداره کل میراث فرهنگی استان یزد، اعتباری برابر با 6 میلیون تومان اختصاص یافته و برای حفظ این یادمان ارزشمند طبیعی، گِرداگرد آن را با شیشه پوشش داده ایم».
مجتبا حاجی حسینی دربارۀ بادگیر و گرمابه روستای تنگ چنار نیز، افزود : « دیرینگی گرمابه (حمام) به روزگار قاجاریه می رسد و بر آن هستیم تا در آینده آن را زنده سازی (احیاء) کنیم. همچنین بادگیر آجری روستا وابسته به روزگار پهلوی دوم است».
دهیار روستای تنگ چنار دربارۀ دیرینگی درخت چنار و کُهنسال روستا گفت : « بر پایۀ دیدگاه کارشناسان میراث فرهنگی، دیرینگی این درخت به 1200 سال می رسد، ولی به باور برخی از مردم این درخت نزدیک 1500 سال دارد».
به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، شهرستان مِهریز از شمال به یزد، از جنوب به شهر بابک و اَنار در استان کرمان، از باختر به تفت و از خاور به بافق راه دارد و در 35 کیلومتری جنوب شهر یزد جای گرفته است. همچنین روستای تنگ چنار در 42 کیلومتری جنوب شهرستان مِهریز جای دارد. درخت چنار 1200 سالۀ این روستا نیز، یازدهمین یادمان ثبت شدۀ مهریز بوده که در 2 اَردیبهشت 1387 به ثبت ملی رسیده است. این درخت چنار تک پایه با 19 متر درازا و 3 متر پهنا، 11 شاخۀ فرعی دارد. رشد این درخت به تازگی کُند شده است.
ورودی به سمت درخت کهنسال روستا که وضعیت مناسبی ندارد
تیرهای برق بدون نظم از هر سویی گذر کرده اند
مردم و مسافرانی که خودخواهانه بر روی درخت رفته و به آن آسیب می رسانند
جای شگفتی دارد که بیشتر مردم هیچ ارزشی برای طبیعت و درختان قایل نیستند
پیک نیک و وسایل آتش زایی که کنار درخت روشن می کنند و بسیار خطرآفرین است
بادگیر وابسته به روزگار پهلوی دوم در روستای تنگ چنار
گرمابه روستا که نیاز به مرمت اضطراری دارد
درون گرمابه که به زباله دانی تبدیل شده و جای افسوس دارد
گرمابه تاریخی و قاجاری روستای تنگ چنار یزد
درخت چنار 1200 ساله روستای تنگ چنار، مهریز یزد
*پژوهشگر تاریخ و فرهنگ ایران – راهنمای گردشگری – خبرنگار آزاد – کُنشگر میراث فرهنگی، گردشگری و زیست بوم – دبیر انجمن مهرگان