شگفتی های ایران را در موزه آذربایجان ببینید

جمعه 10 فروردین 1403





شگفتی های ایران را در موزه آذربایجان ببینید



 

 

 

 

 

 

 

 

 

تارنمای فرهنگی مهرگان – گروه گردشگری – سیاوُش آریا*

 

موزه یا گنج خانه به جایی ویژه که در آن مجموعه ای از آثار باستانی و صنعتی و اشیای با ارزش را در فراروی نمایش می گذارند، گفته می شود. همه ساله روز 28 اَردیبهشت (18 مِی)، روز جهانی موزه ها است.

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، شورای بین المللی موزه که زیر نظر سازمان یونسکو کوشش (فعالیت) می کند، در بند سه و چهار اساس نامه خود، گنج خانه (موزه) را این گونه تعریف کرده است : گنج خانه، موسسه ای است دایمی و بدون آرمان (هدف) مادی که درهای آن به روی همگان باز است و در خدمت هازمان (جامعه) و پیشرفت آن کوشش می کند. آرمان گنج خانه ها، پژوهش در آثار و شواهد به جای مانده انسان و زیستگاه او، گردآوری آثار، نگهداری و بهره وری مینُوی (معنوی) و پدیداری ارتباط میان این آثار، به ویژه به نمایش گذاردن آن ها به منظور بررسی و بهره وری مینُوی است. نخستین گنج خانه با مجموعه های خصوصی افراد توانمند، خانواده ها و موسسه های هنری آغاز شد که در برگیرندۀ اشیاء طبیعی و نایاب می شد. در ایران ساخت نخستین گنج خانه را به ناصرالدین شاه قاجار و پس از بازگشت وی از سفر اروپا، به او نسبت داده اند.

موزه آذربایجان

اندیشۀ پدیداری گنج خانه یا همان موزه در تبریز به سال های 1306 و 1307 خورشیدی بر می گردد که در این سال نمایشگاهی از سکه های کشف شده از تبریز در کتابخانه تربیت برپا شد. اما پایۀ گنج خانۀ آذربایجان در سال 1336 با نمایش 202 قطعه از آثار فرهنگی فرستاده شده از گنج خانۀ ایران باستان (ملی – تهران) در تالار بالایی (فوقانی) کتابخانه ملی پیشین تبریز آغاز شد. همچنین اندیشۀ تاسیس گنج خانۀ آذربایجان در جایگاه کنونی در اَردیبهشت ماه 1337 به وجود آمد. پیش از بهره برداری از این گنج خانه، از جایگاه دبیرستان نجات پیشین برای نمایش اشیاء فرهنگی گِردآوری شده، بهره برده می شد. گنج خانۀ آذربایجان در فَرجام در سال 1341 به گونۀ رسمی گشایش یافت.

ساختمان گنج خانۀ آذربایجان بر پایۀ نقشۀ تنظیمی باستان شناس فرانسوی، آندره گدار و رسم اسماعیل دیباج، فَرنشین (رییس) اداره کل فرهنگ و هنر آذربایجان شرقی ساخته شد. گنج خانۀ آذربایجان به عنوان دومین گنج خانۀ باستان شناسی ایران، پس از گنج خانۀ ملی و از مهم ترین گنج خانه های ایران است که در آن آثار وابسته (مربوط) به هزاره های پیشین تا دورۀ اسلامی به نمایش در آمده است. این گنج خانه دارای سه تالار 800 متری است که سِپس تر در اَشکوب (طبقه) نخست، تالار تازه ای برای نمایش سکه و مُهرهای قدیمی ایران به آن ها افزوده شد. در تالار همکف، بازدیدکنندگان بینندۀ آثاری از دوران پیش از تاریخ و دوران تاریخی هستند. کهن ترین آثار موجود در این بخش وابسته به مجموعۀ کوچکی از سفال های تپۀ اسماعیل آباد وابسته به هزارۀ پنجم پیش از میلاد است. از دیگر آثار چشمگیر دوران پیش از تاریخ، سنگ های نگارین (منقش) به تصاویر جانوران و گل و گیاه وابسته به هزارۀ سوم پیش از میلاد است. این سنگ ها از جنس «سرپانتین»، نمونه ای از سنگ کانی (معدنی) است که در چند سال گذشته با نگرش به کشف مجموعۀ پهناوری از آن ها در جیرفت کرمان، به نظر می رسد دستاورد تمدنی پیشرفته در این نقطه از کشورمان در دوران پیش از تاریخ بوده است. تندیس «ایزد بانو» وابسته به هزارۀ یکم پیش از میلاد به دست آمده از رستم آباد گیلان در شمال ایران یکی دیگر از آثار برجستۀ این بخش به شمار می رود که بیانگر وجود ارزش و جایگاه زن در جامه (کسوت) ایزد زمین و سرچشمۀ باروَری در نزد ایرانیان است.

از دیگر آثار ارزشمند این بخش می توان تَکوک ها (ریتون) را نام برد که آثار برجسته هزارۀ یکم پیش از میلاد و آغازین سال های میلادی است. دورۀ اوج ساخت تَکوک در ایران هم زمان با دوران هخامنشی است که تا دورۀ فرمانروایی اشکانیان دنباله پیدا می کند.

در تالار اشکوب یکم در راستای آثار تمدن های باستانی ایران به دورۀ اسلامی می رسیم. قدیمی ترین اشیاء این دوره از سدۀ چهارم مَهی (قمری) و آثار به جا مانده از تمدن نیشابور بوده که نمودار آن ها به کارگیری لعاب سپید، نقش و نگارهایی با درون مایۀ اسلامی و بهره گیری از دبیرۀ (خط) کوفی است، آغاز می گردد و به دورۀ قاجار می انجامد. از دیگر آثار برجستۀ این بخش می توان به آوَندهای (ظروف) سفالی دورۀ ایلخانی با نقش و نگارهای گوناگون اشاره داشت. در تالار تازه تاسیس این بخش، گنج خانه آذربایجان اقدام به نمایش قدیمی ترین سکه ها در دوره های گوناگون تاریخ ایران کرده است. این سکه ها از دورۀ هخامنشی تا دورۀ قاجاریه را در برمی گیرد. همچنین نمونه ای از نادرترین و زیباترین مُهرهای قدیمی در این بخش درکنار سنگ ها نمایان است.

اشکوب زیرین گنج خانۀ آذربایجان از سال های گذشته جای نمایش و نگهداری تندیس های ارزشمند و ارزنده است که از سوی تندیس ساز نامدار تبریزی، احد حسینی آفریده شده اند. موضوع این تندیس ها نگاه ژرف هنرمند به سرگذشت انسان و منش و خوی او در درازای تاریخ به ویژه در سدۀ بیستم میلادی است.

در تازه ترین بخش گنج خانۀ آذربایجان، بخش سنگ نگاره های قدیمی به نمایش گذاشته شده است که وابسته به دوران گوناگون تاریخی است. در این بخش، سنگ گورهایی از دوران گوناگون اسلامی گزینش (انتخاب) شده است. همچنین قوچ های سنگی، تندیس های سنگی، پیکره های انسانی و نمونه هایی از سنگ های نبشته دار (کتیبه دار) در این بخش به چشم می خورد.

گنج خانۀ آذربایجان در شهر تبریز و درخیابان امام خمینی و در همسایگی مسجد تاریخی کبود جای گرفته است.

 

 

اشکوب همکف موزه آذربایجان که به آثار پیش از اسلام مربوط است

ابزار سنگی- پارینه سنگی از 1 و نیم میلیون سال تا 400 هزار سال پیش

سنگ نبشته هخامنشی خشیارشا در پارسه (تخت جمشید) که به موزه آذربایجان داده شده است

اسکلت انسان. عصر آهن

شی سنگی تزیینی هزاره سوم پیش از میلاد

ریتون های سفالی دوران تاریخی

مفرغ های لرستان از هزاره 1 تا 3 پیش از میلاد

تندیس سفالی ایزد بانو. هزاره یکم پیش از میلاد

موزه سکه های تاریخی و اسلامی

آثار شیشه ای سده های سوم و چهارم اسلامی

خنجرهای فولادی و طلاکوب دوره قاجار

ظرف فلزی دوران اسلامی

کاشی های لعابدار و سفال سده هفتم اسلامی

موزه تندیس های ساخته شده احد حسینی

 

 

 

 

*پژوهشگر تاریخ و فرهنگ ایران – راهنمای گردشگری – خبرنگار آزاد – کُنشگر میراث فرهنگی، گردشگری و زیست بوم – دبیر انجمن مهرگان



1395/07/26
بازدید : 2319


دیدگاه ها

دیدگاه خود را بنویسید