تارنمای فرهنگی مهرگان – گروه میراث فرهنگی – سیاوُش آریا*

چرخ های کاخ هخامنشی «چَرخاب» بُرازجان دَشتستان از بی مهری ها دیگر نمی چرخد و در گِل گیر کرده است. پایه ستون ها و سنگ های کف درگاه های کاخ در گوشه ای و بر روی زمین زیر آفتاب سوزان جنوب و سرمای شب های پاییزی به حال خود رها شده است.

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، نامش «چَرخاب» است، ولی سال های سال است که چرخش در گِل گیر کرده و دیگر نمی چَرخد. بی مهری ها به این کاخ هخامنشی اِنگار که پایانی ندارد و به تازگی و چندی است که همان سایبان  و پوشش اَندک و کوچک قدیمی آن را هم از او دریغ کرده و برچیده اند! سایبان آن را برداشته تا شاید در آینده ای ناروشن و با بودجه ای که نمی دانیم کِی می رسد، سایبانی بزرگ تر و زیبنده تر برایش بسازند. اما تا بخواهیم برای آن طرح و سایبانی در نظر گرفته و اِجرا کنیم، شاید دیگر چیزی از آثار پایه ستون ها و سنگ های کف درگاه ها برجای نمانده باشد و آن گاه است که باید با اندوه و افسوس از آن یاد کنیم. هم اینک کاخ هخامنشی «چَرخاب» در بُرازجان دَشتستان، تنها و بی دفاع در برابر باد و باران و آفتاب سوزان جنوب در گوشه ای به حال خود رها شده است. انبوه نخاله های ساختمانی و زباله ها درون محوطۀ کاخ، جای شگفتی و افسوس دارد و دل هر دوست دار تاریخ و میراث ایرانی را به درد می آورد. گیاهان خودرو و خار و خاشاک درون محوطۀ کاخ را پُر کرده و چهرۀ زشت و زننده ای را به نمایش گذاشته است. عوامل محیطی و بیولوژیکی تاثیر منفی بر روی پایه ستون ها و دیگر آثار سنگی کاخ هخامنشی چرخاب گذاشته و تهدیدی جدی برای آن به شمار می آید. نشستن آخال (فضولات) پرندگان و رنگ بر روی پایه ستون ها و همچنین ترک های پدیدار شده بر روی آن ها که رو به افزایش است از دیگر دشواری های این یادگار ملی است. رها کردن وسایل کار همانند میله ها، دَلی کهنه و غیره در محوطۀ این یادمان هخامنشی که چشم انداز بسیار زشتی را برجای گذاشته است، بیانگر ناآگاهی و نبود درک درست و فرهنگی در میان مدیران و سرپرستان (مسوولان) این مجموعه و به گونۀ کلی سازمان میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی شهرستان بُرازجان دَشتستان است. و به یکی از چالش های مهم پیش روی کاخ چرخاب در چند سال گذشته تبدیل شده و در همۀ این سال ها، سرپرستان و مدیران شهری و استانی به سادگی از کنار آن گذشته و چشم های خود را بسته اند. چالش ها و دشواری های کاخ هخامنشی چَرخاب به اندازه ای است که پایانی ندارد و باید آن را غم نامۀ چرخاب نامید و از آن یاد کرد. این در حالی است که نه تنها یک کاخ هخامنشی و دستاورد دسترنج گذشتگان پاک نهاد ما دچار آسیب شده و آرام آرام از میان می رود، بلکه این هویت و شناسنامۀ ملی مردمی با فرهنگ است که خدشه دار شده و رو به نابودی است. در واقع این بخشی از چیستی و نشانۀ تمدن یک کشور است که آسیب خواهد دید. همچنین رسیدگی به این یادگار ملی اَمری بایسته (ضروری) بوده و باید هر چه زودتر در دستور کار میراث فرهنگی استان جای گیرد و در این راستا به هیچ روی نباید بیش از این کوتاهی کرد.

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، کاخ «چرخاب» در مرکز دشتستان بوشهر از کاخ های دورۀ آغازین هخامنشیان است و از دید مِهرازی (معماری) همانندی های بسیاری با کاخ اختصاصی کورش در پاسارگاد دارد. از ارزشمندی های این مجموعۀ تاریخی، همین بس که منطقه ای راهبردی (استراتژیک) در روزگار هخامنشی بوده و در چهار راه بازرگانی و 20 کیلومتری دریای پارس (خلیج فارس) جای گرفته و بُنیادی ترین (اصلی) سند استوار فرمانروایی ایرانیان بر دریای پارس است. کاخ «چرخاب» هخامنشی در سال 1350 خورشیدی به وسیلۀ دکتر علی اکبر سرفراز کاوش شد و دور دوم کاوش های وی در دهۀ 80 بوده است. اما پس از آن کاوش ها دنباله پیدا نکرد و تا کنون به حال خود رها شده است. این کاخ در یک کیلومتری جنوب باختری (غربی) شهر بُرازجان جای گرفته است. اما به انگیزۀ جای گیری زیر نور آفتاب و باد و باران هایی که در جنوب کشور رخ می دهد و نزدیکی با زمین های کشاورزی در حریم این کاخ، در خطر آسیب دیدگی جدی جای دارد. از دیگر عوامل ویرانی آرام این محوطۀ تاریخی ارزشمند، کشتزارهای (مزارع) تنباکو و نخلستان های قدیمی پیرامون آن است. به گونه ای که حریم درجه یک این محوطه فنس کشی شده، ولی بیرون از آن زمین های کشاورزی گسترده ای وجود دارد که رطوبت آن ها به بازمانده های تاریخی به جا مانده از این کاخ آسیب می رساند. این درحالی است که به گمان فراوان وجود بازمانده های تاریخی زیر خاک پنهان شده در محوطۀ این کاخ، به وسیلۀ رطوبت حاصل از زمین های کشاورزی در نزدیکی آن، انگیزۀ فرسایش با گذشت زمان در این بازمانده ها خواهد شد.

نگاره های زیر در یک غروب پاییزی در روزهای پایانی مهرماه امسال گرفته شده است، آن ها را ببینید :

نگاره مربوط به زمستان 1393 که سایبان بر روی پایه ستون ها نصب بود



فضولات پرندگان و رنگ و ترک بر روی پایه ستون هخامنشی

سنگ های کف درگاه های هخامنشی که رو به نابودی است


وضعیت اندوه بار آثار 2500 ساله هخامنشی



پایه ستون هایی که همانندی هایی با کاخ اختصاصی کورش در پاسارگاد دارد

بیرون محوطه کاخ و درون یادمان ملی سال ها است که به همین شکل بوده و جای افسوس دارد


سایبان و پوششی که در گذشته بر روی پایه ستون ها بوده و چند ماهی است که باز و در گوشه ای رها شده است

انبوه نخاله های ساختمانی درون کاخ هخامنشی چیزی جز افسوس برجای نمی گذارد


بخشی که به تازگی درست کرده اند تا شاید در آینده ای ناروشن بتوانند سایبانی اصولی برای آن پدید آورند

وضعیت بسیار بد کاخ چرخاب غم نامه آن را رقم زده است

انبوه گیاهان خودرو و خار و خاشاک افزون بر آسیب ها چهره زشت و زننده ای برجای گذاشته است
 

*پژوهشگر تاریخ و فرهنگ ایران – راهنمای گردشگری – خبرنگار آزاد – کُنشگر میراث فرهنگی، گردشگری-  دبیر انجمن مهرگان

نوشته مرتبط:

چرخِ «چَرخاب» هخامنشی دیگر نمی چرخد