تارنمای فرهنگی مهرگان – گروه میراث فرهنگی – سیاوُش آریا*

نَم و رطوبت پس از بارندگی های نوروزی به جان آرامگاه اَردشیرسوم هخامنشی در مجموعۀ جهانی پارسه افتاده و آن را با چالشی تازه رو به رو کرده است.

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، یکی از دشواری های بزرگ یادمان های تاریخی سنگی، حفاظت آنان در برابر باران های اَسیدی و به گونۀ کلی عوامل طبیعی بوده که تاثیر بسیار بد و سرراستی (مستقیم) را روی این دسته از یادگارها گذاشته و پاسبانی از آن ها را با سختی رو به رو خواهد کرد. همچنین موضوع بازآرایی (مرمت) و حفاظت از یادمان های سنگی در کشور ما بسیار هزینه بَر بوده و به یکی از چالش های بزرگ در این زمینه تبدیل شده است. از سویی هم نمی توان دست روی دست گذاشت و به بهانۀ کمبود بودجه، بینندۀ ویرانی یادمان های ارزشمند سنگی که دستاورد دسترنج گذشتگان پاک نهادمان بوده است، شد. امروزه با پیشرفت دانش و تکنولوژی در جهان که به سرعت رو به گسترش است، باید کوشید تا بهترین و ساده ترین راه ها را برای پاسداری از یادمان های سنگی به کار برد. در جهان امروز، ناتوانی در پاسداری و نگهداری از یادمان های سنگی و به گونۀ کلی تاریخی، اَمری شگفت انگیز و غیرقابل پذیرش است. و باید همگام با دانش روزافزون جهانی پیش رفته و از تکنولوژی های نوین بهره برد، تا بتوان یادمان های گرانسنگ تاریخی را همان گونه که سالم به دست ما رسیده است، به دارندگان (صاحبان) اصلی این سرزمین که همانا آیندگان هستند، واگذار کرد. و کوتاهی در این زمینه، گناهی نابخشودنی به شمار می آید که باید در برابر تاریخ و آیندگان پاسخگو بود.

اما نَم و رطوبت به جان آرامگاه یا به زبانی دیگر گوردخمۀ اَردشیرسوم هخامنشی در کوه مهر(رحمت) در مجموعۀ جهانی پارسه (تخت جمشید) افتاده و به آن آسیب رسانیده و صحنۀ ناخوشایندی را برجای گذاشته است. در بالاترین بخش این آرامگاه، آثار نَم و رطوبت ناشی از بارندگی های نوروزی بر جای مانده که در نخستین نگاه می توان به آن پِی برد. آثار نَم بر روی نگاره های ماه، آتشدان، نماد نامدار به «فرَوَهَر» یا فَرکیانی به فراوانی و خوبی دیده می شود. این در حالی است که در بازدید میدانی نگارنده در نیمۀ دوم اِسپندماه سال گذشته، آثار نَم بسیار کم و ناچیز (خفیف) بوده است. همچنین با نگرش به ثبت جهانی و ارزش بسیار فراوان این مجموعۀ تاریخی که گل سَرسبد و دُردانۀ یادمان های تاریخی و فرهنگی کشور به شمار می آید، رسیدگی و بازآرایی (مرمت) آن، باید هر چه زودتر در دستور کار مدیران و سرپرستان (مسوولان) این پایگاه جای گیرد.

در همین زمینه، سرپرست حفاظت و مرمت پایگاه جهانی پارسه با دیدن نگاره ها به تارنمای فرهنگی مهرگان گفت : « سازه ها و آثاری که در فضای باز جای دارند، همیشه دستخوش (در معرض) آسیب های جوی و محیطی هستند. آثار صخره ای نیز از این اَمر جدا (مستثنی) نبوده و نیست. بارندگی یکی از عوامل آسیب رسان به یادمان های تاریخی به شمار می آید. به همین انگیزه مرمتگران می کوشند تا اندازۀ امکان یادمان ها و آثار را از این نوع آسیب دراَمان نگاه دارند. اما باید توجه داشت که هیچ گاه نمی توان رَوند آسیب ها را به هیچ رساند، بلکه تنها می توان روند فرسایش را کُند کرد. آثار صخره ای پارسه و نقش رستم از دیرباز و از زمان ساخت دستخوش آسیب های ناشی از بارندگی جای داشته اند. از همین روی، معماران هخامنشی کوشیده اند تا با ساخت آبراهه هایی (کانال) در دیوارۀ آرامگاه ها به ویژه در دیوارۀ کوه «دژ نبشت» یا همان حسین در نقش رستم از رخنۀ (نفوذ) رطوبت پیشگیری کنند. هرچند این اقدام زیبندۀ معماران هخامنشی تا اندازۀ بسیاری انگیزۀ کُند نمودن آسیب ها شده است، ولی به انگیزه های گوناگونی هیچ گاه کافی نبوده است. شوربختانه (متاسفانه) یکی از دشواری های آثار صخره ای، این است که براثر عوامل زمین شناسی، پیوسته مسیر رسانندگی آب (هیدرولوژیکی) تغییر پیدا می کند و این دگرگونی ها انگیزه ای خواهد شد تا آب از فضاهای غیر قابل پیش بینی شده، رِخنه و نشت کند».

شهرام رهبر در دنبالۀ سخنانش افزود : « موضوع پیشگیری از رِخنۀ آب در معماری صخره ای یکی از پیچیده ترین گفت و گوهایی (مباحثی) است که مرمتگران را با دشواری رو به رو می کند. در این جا مرمتگران با یک اثر و یا یک سازه روبه رو نیستند، بلکه محدودۀ زیر بررسی، بخشی از یک کوه به شمار می آید. پیشگیری از رِخنۀ رطوبت در یک دیوارۀ کوه، نیاز به بررسی های «ژئوتکتونیکی» و «هیدروژیولوژیکی» دارد که بسیار زمان بَر و هزینه بر است. آرامگاه های قرار گرفته در کوه مهر، بارها مورد مرمت های سنگین و سبک جای گرفته اند و به همین انگیزه هم اینک وضعیت کمابیش مناسبی دارند. اما شکی نیست که  بارندگی های شدید به ویژه بارندگی های پرشتاب نوروزی بر روی آرامگاه ها تاثیر منفی خواهد گذاشت. از این روی پایگاه میراث جهانی پارسه، مدتی است پایش (مانیتورینگ) دقیق آرامگاه ها را در دستور کار جای داده و با بستن تفاهم نامه ای با وزارت میراث فرهنگی ایتالیا درخصوص آسیب شناسی آثار سنگی، کوشش در برطرف کردن کاستی های (معضلات) پیش آمده، دارد».

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، آرامگاه اَردشیر سوم در شمال کاخ صدستون و در بلندای 40 متری از پهنۀ زمین بر سینۀ کوه مهر برپا شده است. پارسه یا همان تخت جمشید، ارزشمندترین و گرانسنگ ترین و مهم ترین یادمان تاریخی و جهانی ایران به شمار می آید.

در زیر نگاره هایی را که در 18 فروردین ماه گرفته شده است، ببینید :

نگاره آرامگاه اردشیرسوم در تخت جمشید، 20 اِسپندماه 95

نگاره آرامگاه اردشیرسوم در تخت جمشید، 18 فروردین 96



نگاره ماه در بالای آرامگاه اردشیر سوم که وضعیت بسیار نامناسبی دارد

*پژوهشگر تاریخ و فرهنگ ایران – راهنمای گردشگری – خبرنگار آزاد – کُنشگر میراث فرهنگی، گردشگری و زیست بوم – دبیر انجمن مهرگان