واپسین نفس های بنای «اِسپی مزگت» در گیلان

جمعه 10 فروردین 1403





واپسین نفس های بنای «اِسپی مزگت» در گیلان



 

 

 

 

 

 

 

 

 


تارنمای فرهنگی مهرگان گروه میراث فرهنگی سیاوُش آریا*

 

یادمان تاریخی نامدار به «اِسپی مَزگَت» در استان گیلان با مرگ دست و پنجه نرم می کند و نفس هایش به شماره افتاده و واپسین روزهای زیست خود را پشت سر می گذارد.

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، فرقی ندارد که آن را مسجد بنامیم یا یادگاری به جا مانده از روزگار ساسانی. هنگامی که در گوشه ای بی کس به حال خود رها شده باشد و از دست سوداگران و قاچاقچیان اَموال فرهنگی هم در اَمان نبوده و با مرگ دست و پنجه نرم کند. چه اهمیتی دارد زمانی که دستاورد دسترنج نیاکان پاک سِرشتمان را با بی تفاوتی در گوشه ای رها کرده ایم و با دست خویش تیشه به ریشۀ خود می زنیم، آن را مسجد بدانیم یا نیایشگاهی ساسانی. مهم این است که یادمان تاریخی «اِسپی مَزگَت» که سده ها و فَراز و نَشیب های فراوانی را به سلامت گذرانده است، هم اینک رو به نابودی بوده و واپسین نفس هایش را می کشد و ما نیز تنها نظاره گر این ویرانی هستیم. هر کجا هم که میدان و تریبونی به دست آوریم با شعارهای دلنشین و فریبنده، دَم از گردشگری می زنیم. آن هم از نوع پایدار! بدون آن که بدانیم گردشگری یعنی حفظ و پاسداشت یادمان های تاریخی و فرهنگی. به راستی اگر ایران یادمان های تاریخی و فرهنگی نداشته باشد، آن گاه گردشگری در کشور ما چه معنایی دارد؟ آیا بیش از 70 درصد گردشگران برون مرزی را از دست نخواهیم داد... یادمان های تاریخی به جا مانده از گذشتگان، امروزه چه وضعیتی دارند. آیا توانسته ایم میراث گذشتگان را که امانتی است نزد ما برای آیندگان که دارندگان (صاحبان) اصلی این سرزمین هستند، حفظ کنیم. تا کِی باید تاوان ندانم کاری ها و لَغزش های مدیران ناشایسته (نالایق) و غیرمتخصص را بدهیم و به بهانه های کمبود بودجه، بینندۀ نابودی میراث گذشتگانمان باشیم. یادمان باشد یادگارهای تاریخی یک شبه ساخته نشده و به وجود نیامده اند که ما آن ها را یک شبه نابود می کنیم.

یادمان تاریخی «اِسپی مَزگت» در بدترین شرایط نگهداری و حفاظتی به سر می برد. کَند و کاوهای غیرمجاز افراد سودجو و نابخرد به انگیزۀ پوچ یافتن گنج، ترک و شکاف های گسترده در دیواره ها و سقف سازه، انبوه یادگاری نویسی ها که چهرۀ زشت و زننده ای را به نمایش گذاشته است، تنها بخشی از چالش های پیش روی این یادگار ملی است. چرای گاوان و گوسپندان در پیرامون این سازۀ تاریخی و برجای ماندن سِرگین (مدفوع) آنان در درون یادمان ملی که بر اثر مواد شیمیایی درون سِرگین ها، به آرامی تاثیر بدی بر سازه می گذارد، ریزش بیشتر بخش های سازه بر اثر گذشت زمان و عوامل طبیعی و جدا شدن آن ها از سازه و جای گرفتن در هر گوشه ای و بدتر از همه عوامل محیطی و بیولوژیکی (گُل سنگ ها) که رَحمی بر این یادمان تاریخی نکرده و تهدیدی جدی برای آن به شمار می آید از دیگر چالش های سازۀ «اِسپی مَزگت» است. اما بی گمان بدترین درد این یادمان تاریخی، بی تفاوتی و رها کردن آن در گوشه ای به حال خود از سوی سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی است. هر چند در گذشته بر روی این سازه، بِهسازی هایی انجام گرفته است و برای استحکام بخشی آن، داربست های آهنی و سقفی طراحی و جای داده شده است، ولی امروزه همین داربست ها بلای جان سازه شده و آن را تهدید می کند.

 دشواری های «اِسپی مزگَت» یکی دو تا نیست و باید مثنوی هفتاد مَن را نوشت. «اِسپی مَزگت» روزگار اندوه باری را سپری می کند و واپسین نفس های خود را می کشد. نگذاریم یادگار نیاکانی و ملی ما از صفحۀ تاریخ پاک شود و نفرین آیندگان پشت سر ما باشد. «اِسپی مزگت» را دریابیم، پیش از آن که دیر شود...

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، یادمان تاریخی «اِسپی مزگت» را بنا بر نام آن، مسجد سپید می خوانند، ولی تا کنون هیچ شواهدی از مسجد بودن آن به دست نیامده است. تنها نوشته های (کتیبه) گچ بُری با دبیرۀ (خط) کوفی در راهرو سازه وجود دارد که آیات قرآنی روی آن تراشیده شده است. و به همین انگیزه برخی آن را مسجد می پندارند. ولی هیچ نشانه ای تا کنون از مِهرازی (معماری) یک مسجد در آن دیده نشده است. برخی از نویسندگان نیز آن را آتشکده یا نیایشگاهی از دورۀ ساسانیان به شمار آورده اند که در دورۀ اسلامی با تغییر کاربری به مسجد تبدیل شده است. اما هیچ گونه سندی نیز از دورۀ ساسانی برای این یادمان وجود ندارد و ریخت و فرم آن هم همانند آتشکده های ساسانی که می شناسیم، نیست. علی رضا جعفری زند، باستان شناس که این یادمان ملی را از نزدیک دیده است در همین راستا به تارنمای فرهنگی مهرگان گفت : « پیشینۀ این یادمان وابسته به اوایل دورۀ اسلامی است و هیچ گونه شواهدی تا کنون از دورۀ ساسانی در این محل به دست نیامده است. همچنین نباید این یادمان را یک مسجد به شمار آورد. زیرا شواهدی در این زمینه وجود ندارد».

دکتر جعفری زند در دنبالۀ سخنانش افزود : « هر چند ممکن است با کاوش های باستان شناسی دیرینگی این یادمان به عقب تر بر گردد. اما چیزی که هم اینک می بینیم وابسته به دورۀ اسلامی است که کاربری درست و دقیق آن نیز روشن نیست و نمی توانیم چیز ویژه ای دربارۀ آن بگوییم».

زنده یاد دکتر منوچهر ستوده در کتاب «از آستارا تا استارآباد» این سازه را یکی از شگفتی های (عجایب) هفتگانه گیلان نامیده است. او بر این باور بود که بیشتر سفال های پیدا شده از کاوش های باستان شناسی وابسته به دورۀ ایلخانی است. همچنین دکتر ستوده دربارۀ مِهرازی آن نوشته است که، مِهرازی این یادمان بومی نیست، ولی با مهرازی بومی گیلان به زیبایی در هم آمیخته است.

بر پایۀ یافته های سفالین در «اِسپی مَزگت» و مِهرازی کنونی آن، می توان این یادمان را وابسته به دورۀ سلجوقی دانست که در دوره های پس از آن بِهسازی شده است.

یادمان تاریخی «اِسپی مزگت» در روستای کیشه خاله در شمال دیناچال یکی از دهستان های رضوانشهر در میان جنگل های انبوه و سرسبز و زیبا در جنوب خاوری (شرقی) بوستان گیسوم  از سرزمین تالش جای دارد. این یادمان تاریخی با شمارۀ 2796 در تاریخ 16 مهرماه 1379 به ثبت ملی رسیده است.


در زیر نگاره هایی را که به تازگی گرفته شده است، ببینید :

 

 





درختچه ها و گیاهان درون بنا نفوذ کرده و آسیب های فراوانی به آن رسانیده است


ترک و شکاف بزرگی که سقف و دیواره های بنا را دربرگرفته و هرآن امکان ریزش سقف وجود دارد

انبوه یادگاری نویسی ها در بنا دل هر دوستدار میراث ایرانی را به درد می آورد

کتیبه هایی که به خط کوفی نوشته شده و در حال نابودی است

ترانشه باستان شناسان در کنار بنا که به زباله دانی تبدیل شده است!؟

حفاری غیرمجازی که به تازگی انجام شده است


حفاری های غیرمجازی که با گذشت زمان در آن درختچه روییده است!

هر کدام از بخش های بنا جدا شده و در گوشه ای افتاده و رو به نابودی است


همۀ دیواره ها و بخش های بنا ویران شده و بر روی زمین ریخته و فریادرسی هم نیست

وجود داربست های آهنی هم نتوانسته مانع ویرانی آن شود

تکه های جدا شده از بنا تا دور دست ها هم رها شده است

ولگردان و معتادان که درختان را آتش زده و نابود می کنند، دیگر نباید به فکر آثار تاریخی از سوی آنان بود!!

جانورانی که در هنگام بارندگی ها به زیر این بنا پناه می برند و به این یادمان ملی آسیب می رسانند


 

 

 

 

 

 

 


 

*پژوهشگرتاریخ و فرهنگ ایران راهنمای گردشگری خبرنگار آزاد کُنشگر میراث فرهنگی، گردشگری و زیست بوم دبیر انجمن مهرگان



1396/03/05
بازدید : 2171


دیدگاه ها

دیدگاه خود را بنویسید