تارنمای فرهنگی مهرگان – گروه میراث فرهنگی – سیاوُش آریا*

سنگ نبشتۀ پهلویِ «تَنگ بُراق»، یادگار ساسانیان در وضعیت حفاظتی خوبی به سر نمی برد و با چالش های فراوانی رو به رو است. از همین روی بهتر است برای پیشگیری از نابودی آن و نگهداری و حفاظت اصولی تر به سایت موزه تبدیل شود.

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، سنگ نبشتۀ (کتیبه) پهلویِ ساسانیِ «تَنگ بُراق» روزگار سخت و دشواری را پشت سر می گذارد و یکی از راهکارهای ارزنده برای پیشگیری از نابودی آن و نگهداری و پاسداری بهتر این یادگار ملی، تبدیل محوطۀ تاریخی آن به سایت موزه است. با این روش افزون بر حفاظت کامل و اصولی تر یادگار ساسانیان، به توسعۀ گردشگری نیز کمک به سزایی خواهد شد و مردم و گردشگران با هویت و پیشینۀ تاریخی خود آشنا می شوند.

دیگر راهکار سازنده و اَساسی و ماندگاری که می توان برای پاسداری و نگاهبانی سنگ نبشتۀ ساسانی «تَنگ بُراق» و دیگر نمونه سنگ نبشته های ساسانی استان به کار بست، پدیداری پایگاه میراث فرهنگی سنگ نبشته های ساسانی استان پارس (فارس) به مرکزیت شهرستان مَرودشت است، زیرا شهرستان مَرودشت هم به منطقۀ تنگ براق نزدیک است و هم دارای سنگ نبشته های فراوانی است. و با این اقدام سنگ نبشته های ساسانی استان از گزند و آسیب های انسانی و عوامل طبیعی به دور خواهند ماند. از نمونه سنگ نبشته های ساسانی ارزشمند شهرستان مرودشت می توان به سنگ نبشته هایی همانند سنگ نبشتۀ غار حاجی آباد، تنگ خشک، تخت طاووس 2 ، شاهزاده اسماعیل، چشمۀ عبدالله و ... اشاره  کرد. همچنین با پدیداری این پایگاه، نه تنها سنگ نبشته های فراوان ساسانی استان دارای یک پایگاه ملی خواهد شد، بلکه با روشی ساختارمند و اصولی مورد حفاظت و پایش (مانیتورینگ) همیشگی جای خواهند گرفت. از سویی، باید دانست که سنگ نبشته های ساسانی استان پارس، بیشترین شمار (تعداد) سنگ نبشته های ساسانی کشور را به خود ویژه کرده است. بی گمان با این اقدام می توان به آماری فراگیر (جامع) و راهکاری اصولی و زیبنده در زمینۀ حفاظت و نگهداری از این گروه از یادمان های ارزشمند میراثی، دست یافت. از دیگر سو، این پایگاه دارای اعتبار و بودجۀ ملی خواهد شد و این اَمر کمک شایانی است برای پاسداری بهتر از سنگ نبشته های ساسانی استان. مهم تر از همه این که، در آینده ای نه چندان دور می توان پروندۀ ثبت جهانی سنگ نبشته های ساسانی استان پارس را گشود و آن را در سازمان علمی، فرهنگی و تربیتی یونسکو مطرح کرد و به ثبت جهانی رساند. از دیگر موارد سودمندی که پایگاه سنگ نبشته های ساسانی پارس می تواند داشته باشد، کوتاه کردن دست افراد سودجو و سوداگران میراث فرهنگی خواهد بود. این اقدام نیز، تاثیر بسیار فراوانی در حفاظت از یادگارهای ارزشمند ملی و نیاکانی ما در آینده خواهد داشت.

نگارنده نخست در نگاهی فراگیر و علمی، خواهان نگرش مدیران میراث فرهنگی به موضوع پدیداری پایگاه سنگ نبشته های ساسانی استان است. اما در گام کوچک تر و در صورتی که نتوان به یک پایگاه برای سنگ نبشته های ساسانی که در همۀ شهرهای استان نیز پَراکنش  دارد، دست یافت، می توان برای سنگ نبشتۀ تنگ بُراق سایت موزه تعریف و طراحی کرد. ارزش سنگ نبشته و منطقۀ گردشگری تنگ براق به اندازه ای است که می توان پروندۀ ثبت جهانی آن را در سازمان یونسکو مطرح کرد و آن را به جهانیان شناساند و به توسعۀ گردشگری و پدیداری اشتغال برای جوانان منطقه و همچنین گردشگری پایدار دست یازید. در این زمینه نیز، کوشش و نگرش علمی مدیران و سرپرستان (مسوولان) میراث فرهنگی استان و میراث فرهنگی کل (کشور) را می طلبد و نباید از این نکته غافل ماند. زیرا تنها راه برای پاسداری سنگ نبشته های ساسانی استان پارس که هر کدام در وضعیت و شرایط بد نگهداری و مهم تر از همه در خطر آسیب های انسانی جای گرفته، همین راهکار است.

 امید که این موضوع مورد استقبال مدیران میراث فرهنگی جای گیرد تا بتوان گامی برجسته برای نگهداری و حفاظت از یادمان های ملی که میراث گذشتگان پاک نهادمان است، برداشت و آن را به آیندگان که دارندگان (صاحبان) اصلی این سرزمین هستند، واگذار کرد. در فَرجام اگر این راهکارها مورد نگرش مدیران میراث فرهنگی جای نگرفت، باید آن را به موزۀ سنگ شیراز جا به جا (منتقل) کرد تا از گزند عوامل انسانی به دور ماند. هر چند این اقدام باید واپسین راهکار باشد و تا می توانیم نباید یک اثر تاریخی را از بستر و محیطی که با آن همساز شده است، جدا کنیم.

در پایان یادمان باشد که ما در برابر تاریخ باید پاسخگو باشیم و آیندگان ما را پیش داوری خواهند کرد. نیاید روزی که در برابر آنان شرمسار و سر اَفکنده و سر به زیر باشیم.

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، سنگ نبشتۀ پهلویِ ساسانی تَنگ بُراق به فرمان شاهپوریکم، دومین پادشاه ساسانی بر روی تکه سنگی تراشیده شده و موضوع آن دربارۀ تیراندازی و توانایی این شاهنشاه ساسانی در پرتاب تیر است که در گردشگاهی طبیعی به نام «تنگ بُراق» جای گرفته است. این سنگ نبشته در 16 دبیره (خط) نگاشته شده و در تاریخ 23 مهرماه 1376 با شمارۀ 1929 به ثبت ملی نیز رسیده است.

نگاره های زیر را که هفتۀ گذشته گرفته شده است، ببینید :

آسیب های وارده به سنگ نبشته تنگ براق



سمت شرقی سنگ نبشته تنگ براق

انبوه زباله ها در زیر و کنار یادگار ساسانیان به چشم می خورد

حفاری غیرمجازی که در گذشته انجام شده و به تازگی گسترش یافته است!؟

وضعیت اندوه بار مکان جایگیری یادگار ملی جای افسوس دارد

خوردگی و آسیب های وارده به یادمان ملی آنرا در خطر حذف جای داده است

خطری که سنگ نبشته تنگ براق را تهدید می کند

نبشته هایی با خط پهلوی که در حال پاک شدن از صفحه تاریخ است

سنگ نبشته ساسانی شاهپور یکم در تنگ براق

*پژوهشگر تاریخ ایران – راهنمای گردشگری – خبرنگار آزاد – کُنشگر میراث فرهنگی، گردشگری و زیست بوم – دبیر انجمن مهرگان