تارنمای فرهنگی مهرگان – گروه میراث فرهنگی – سیاوُش آریا*

اگر این روزها سری به اِشکَفت یا همان غار تاریخی و طبیعیِ «کَرَفتو» بزنید، چیزی که خواهید دید، بیشتر همانند یک تابلو نقاشی است تا یک اثر ارزشمند باستانی و طبیعی! اَنبوه یادگاری نویسی ها در جای جای این یادمان ملی، صحنۀ زشت و زننده ای را به نمایش گذاشته است.

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، «کَرَفتو»، نام  اِشکَفتی است در دلِ کوه های مرزی کردستان با استان آذربایجان غربی که با تکاب 32 کیلومتر و با دیواندره 72 کیلومتر فاصله دارد و در 80 کیلومتری خاور (شرق) سقز جای گرفته است. اِشکَفتِ کَرفتو، افزون بر بخش طبیعی دارای بخش های تاریخی دستکَند نیز است و در سَر درِ یکی از اتاق های آن در اَشکوبِ (طبقه) سوم، سنگ نبشته ای (کتیبه) به خط یونانی وجود دارد که ارزش این یادگار باستانی را دو چندان کرده است. «کَرفتو» در سینه کش یک رشته کوه آهکی در شمال دره ای ژرف (عمیق) جای گرفته است. آثار فراوانی از پناهگاه ها و گودال ها پیرامون اِشکفت اصلی (کرفتو) دیده می شود. موقعیت اِشکفت به گونه ای است که به  طور کلی بادگیر نیست و در زمستان ها، برف دامنۀ جنوبی را نمی پوشاند. در حالی که جنوب خاوری آن به گونۀ کامل بادگیر است و به وسیلۀ برف پوشیده می شود. در زمستان ها و هنگام سرما، درون اِشکفت گرم و در تابستان به لحاظ کوران باد، خنک است. دو چشمۀ آب در زیر صخره های آن وجود دارد که سالیان دراز مردم از آن بهره مند بوده اند.

با نگرش به پژوهش های زمین شناسی، اِشکَفت کَرَفتو در دوران میانه زیستی (مزوزویئک، از 225 میلیون تا 65 میلیون سال پیش) در زیر آب بوده که پس از آغاز دوران خشکسالی از زیر آب بیرون آمده و مورد بهره و سکونت انسان جای گرفته است. این اِشکفت در دوره های گوناگون تغییر حالت داده و به گونۀ معماری صخره ای در چهار اَشکوبه دیده می شود.

اما با وجود پیشینۀ کهن و زیبایی های اِشکفت کَرفتو و شگفتی های آن، امروزه بیشتر همانند یک تابلو نقاشی درهم و بَر هم ریخته بوده که هر کسی نقشی در آن کشیده است! اَنبوه یادگاری نویسی ها، خَراش با اشیاء نوک تیز بر بدنۀ اِشکفت و پاشیدن رنگ بر روی دیوارها و درون اتاق ها، چهرۀ بسیار زشت و ناخوشایندی را به نمایش گذاشته است که دل هر دوستدار فرهنگ ایرانی را به درد می آورد. سیم های برق، بدون هیچ گونه نظم و زیبایی و از هر سویی به در و دیوار و سقف آویزان و کشیده شده است که نمایانگر کج سلیقگی پیمانکار و سرپرستان (مسوولان) این یادمان ملی و نبود شناخت و درک درست آنان از تاریخ و میراث یک کشور است. آشفتگی درون مجموعه و نبود راهنما که بازدیدکنندگان و گردشگران را همراهی کند و به حال خود رها نکرده از دیگر دشواری های پیش روی این مجموعۀ بی همتای باستانی است. همچنین بر اثر گذشت زمان و به آرامی و رسیدگی نکردن از سوی مدیران میراث فرهنگی استان و پایگاه میراث فرهنگی کرفتو و دژ زیویه و مهم تر از همه، کمبود اعتبارات مالی اَنگیزه ای شده تا بیشتر بخش های اِشکفت خُوردگی، ریزش، ترک و شکستگی داشته باشد که نیاز است هر چه زودتر این یادمان ارزشمند ملی، مرمت و سامان دهی شود. هر چند که کار مرمت این اِشکفت یک پروژۀ بزرگ و پیوسته بوده و سال های درازی زمان می برد، ولی با نگرش به ارزش و اهمیت آن در سطح ملی و توسعۀ گردشگری و درآمدزایی و اشتغال برای جامعۀ بومی، باید هر چه زودتر در دستور کار جای گیرد. از سویی، باید در زمان های پیک سفر همانند نوروز و تابستان، گردشگران و مسافران را کنترل کرد و نباید اجازه داد که گروهی زیاد به درون اِشکفت راه یابند. زیرا بازدید از اِشکفت های تاریخی و طبیعی به ویژه از نوع دستکَند، پیرو ضابطه و مقررات ویژه ای است. و جز این اگر باشد، آرام آرام مقدمات نابودی اِشکفت و یکی از بی همتاترین یادمان های ملی را فراهم خواهیم کرد. در پایان نباید از یاد برد که اِشکفت کَرفتو یکی از نامزدهای ثبت در سیاهۀ (فهرست) جهانی سازمان یونسکو بوده و بایسته است شرایط نگاهبانی و حفاظت آن بهتر شده و ارتقاء یابد.

پیشینۀ تاریخی  و مطالعات غار کَرفتو

در دوره های گوناگون تاریخی و پیش از آن، انسان در این اِشکفت سکونت داشته است. از همین روی، درون آن را با نگرش به نیازهای خود تغییر داده است. به همین اَنگیزه اِشکفت کَرَفتو امروزه، به عنوان یک اثر طبیعی و دست ساز مد نظر جای می گیرد. بر سَر درِ یکی از اتاق های اَشکوب سوم سنگ نبشته ای یونانی وجود دارد که هم روزگار با دورۀ اشکانی تراشیده شده است. در این سنگ نبشته آمده است : «هراکلس در این جا سکونت دارد، از گزند هر پلیدی ایمن باد».

اِشکفت کرفتو در سال 1819 میلادی به وسیلۀ پزشک انگلیسی تبار به نام «ج کرمیک» در درۀ کوچک مُشرف به ساروق رود، کشف و برای نخستین بار از سوی « رابرت کرپورتر» که همان سال از آن دیدن کرده بود، توصیف شد. هِنری راولینسون نیز در سال 1838 از آن جا بازدید کرد. در سال 1963 «سر اورل اِشتاین»، باستان شناس مجاری همراه با دستیار هنری اَش ایوب خان، نقشۀ اتاق ها، راهروها، دهلیزها و ... را آماده کرد و از سنگ نبشتۀ یونانی نیز قالبی گرفت. در سال 1975 « ر- نومن» از کرفتو دیدن کرد و نوشتاری چاپ کرد و در آن نقشه ای وجود داشت که جزییات آن از نقشۀ اِشتاین دقیق تر بود.

سرانجام در بررسی های باستان شناسی در سال 1379 خورشیدی و کشف تراشه های سنگی در اَشکوب چهارم و همچنین نمونۀ سفال ها و اشیاء به دست آمده، دنبالۀ سکونت انسان در درازای دوران تاریخی (اشکانی و ساسانی) و دوران اسلامی یعنی از سده های چهارم تا هشتم مَهی (قمری) را نشان می دهد.

اِشکفت کرفتو با شمارۀ 330 در تاریخ 20 بهمن ماه 1318 به ثبت ملی رسیده است. همچنین در سیاهۀ موقت ثبت جهانی یونسکو جای دارد.

نگاره های زیر را که به تازگی گرفته شده است، ببینید :

راه ورودی و اصلی به مجموعه تاریخی و طبیعی غار کرفتو

سینه کوهی که غار کرفتو در آن جای گرفته است

ورودی اولیه به غار کرفتو واشکوب یکم

مجموعه اتاق ها در اَشکوب یکم

انبوه یادگاری نویسی ها آن هم از سوی کوهنوردان جای افسوس دارد

اتاق هایی در اشکوب دوم

بخشی دیگر از اشکوب دوم

مهرابه دوره اسلامی در اشکوب دوم

ورودی به غار در اشکوب یکم، دید از بالا

از این دهانه باید گذر کرد تا به اشکوب سوم رسید

کتیبه ای به خط یونانی سر در اتاق ورودی به اشکوب سوم که در حال محو شدن است

اتاقی در اشکوب سوم



یادگاری فردی در سال 1320 خورشیدی که خود به اثر تاریخی تبدیل شده است!؟


بخشی دیگر در اشکوب سوم

انبوه زباله ها در گودال های موجود در اشکوب سوم نشان از ضعف آموزش در میان مسافران است

گذر سیم های برق که هرکدام رو به سویی دارند و زشت و زننده است

وضعیت آشفته و ناهموار در اشکوب سوم

یادگاری نویسی ها با رنگ که به سختی پاک می شود و هزینه بر است

نماد باستانی پنجه دست که ساکنان آن در هزاره های دور در اینجا تراشیده اند

بخش طبیعی غار و یادگاری نویسی ها و گذر سیم برق ها که صحنه زشتی را به نمایش گذاشته است



بخش های طبیعی غار

نوشته ای از خانیکف، شرق شناس روسی به سال 1917 میلادی

حفره ها و پناهگاه های کوچک پیرامون غارکرفتو که مردم در زیر سایه آن می نشینند
 

*پژوهشگر تاریخ ایران – خبرنگار آزاد – کُنشگر میراث فرهنگی، گردشگری و زیست بوم – راهنمای گردشگری – دبیر انجمن مهرگان