تارنمای فرهنگی مهرگان – گروه میراث فرهنگی – سیاوُش آریا*

سنگ نگارۀ ایزد بانوی ایلامی 3000 ساله در پیرامون شهر مَرودشت، همچنان در خطر آسیب رسانی و دست اَندازی سودجویان اَموال تاریخی فرهنگی است و در گوشه ای رها شده و روزگار سختی را سپری می کند.

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان ، سنگ نگارۀ ایزد بانوی ایلامی وابسته به دورۀ ایلام نو که در دشتی در شهر مَرودشتِ استان پارس (فارس) جای دارد و پیش از این نگارنده در گزارش هایی در خبرگزاری ها و روزنامه ها به دشواری های آن پرداخته، همچنان مورد بی مهری سرپرستان و مدیران سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی قرار دارد و در گوشه ای به حال خود رها شده و در خطر آسیب رسانی و گَزند سودجویان و چپاول گران یادمان های تاریخی فرهنگی است. همچنین در تازه ترین بازدید میدانی نگارنده، افراد نابخرد و فرومایه به بهانه های خیال اَنگیز و پوچ یافتن گنج در بخش سمت راست پایین سنگ نگاره را تا نزدیک یک متر کَنده و خالی کرده اند و روشن است که به اَنگیزۀ سنگینی و نبود زمان کافی نتوانسته اند آن را رُبوده و یا زیر آن را بیشتر خالی کنند. و این است داستان همیشگی و پُردرد و رنج و غم اَنگیز یادمان های تاریخی فرهنگی کشور.

به راستی روزی نیست که در روزنامه ها و خبرگزاری ها نخوانیم و نشنویم که یادگاری ارزشمند آسیب دیده ، ویران شده و یا به وسیلۀ افراد سودجو و سوداگران اَموال تاریخی فرهنگی مورد دستبُرد قرار گرفته است. واکنش سازمان میراث فرهنگی و مدیران نیز، همچنان آه و افسوس و در پایان هم اگر زمانی دست دهد پیگیری و وعده و وعیدهای تکراری و گاه بی نتیجه! هرچند که به اَنگیزۀ پراکَنش و شمار فراوان یادمان های تاریخی فرهنگی در کشور، بی گمان سازمان میراث فرهنگی به تنهایی نمی تواند از این یادگارهای نیاکانی به درستی پاسداری و حفاظت کند و باید دوستداران و کُنشگران میراث فرهنگی و خود مردمان بومی (محلی) همکاری کنند تا بتوان از آن ها به درستی نگهداری کرد. اما گاهی خونسردی و بی تفاوتی برخی مدیران و ناآگاهی آنان و ضعف قانون، راه را برای سوداگران و قاچاقچیان باز می گذارد و در فرجام ، این یادمان های بی همتا و تکرارناپذیر مردمانی با فرهنگ و تمدن ساز است که یکی پس از دیگری از صفحۀ روزگار و چهرۀ تاریخ زِدوده و پاک خواهد شد و ما همچنان بینندۀ نابودی میراث گذشتگان خویش هستیم!

یادمانی که ارزش مطالعاتی فراوانی دارد

بانو کتایون پلاسعیدی، باستان شناس با گرایش دورۀ ایلامی (کهنه، میانه و نو) در همین زمینه به تارنمای فرهنگی مهرگان گفت : « این سنگ نگاره یک ایزد بانوی ایلامی و به گمان فراوان وابسته به دورۀ ایلام نو را به ما نشان می دهد که در حال نیایش است و برای پژوهشگران و باستان شناسان از ارزش و جایگاه بسیار بالایی برخوردار است. زیرا که ما در ایران نمونه های اَندکی از آن را داریم و برای پژوهش ها و مطالعات باستان شناسی در خور توجه است».

دکتر پلاسعیدی در دنبالۀ سخنانش افزود : « این یادمان تاریخی ارزشمند می تواند پایان نامۀ دانشجویان این رشته قرار گیرد و باید مسوولان فرهنگی کشور ارزش آن را درک کرده و بهترین روش پاسداری و نگاهبانی را دربارۀ آن به کار گیرند و با چنگ و دندان این یادگار بی همتا را حفظ کرده و به آیندگان که دارندگان (صاحبان) اصلی این سرزمین هستند، واگذار کنند».

سنگ نگاره ایلامی را به موزه منتقل کنید

هرچند که یادمان های تاریخی در همان بستری که شکل گرفته اند، معنا پیدا کرده و هویت آن منطقه به شمار می آیند، ولی گاهی برخی از یادگارهای در خطر که وضعیت مناسبی هم ندارند را ناگزیر باید به گنج خانه ها (موزه ها) برد تا برای آیندگان حفظ شود و بتوان به درستی از آن پاسداری کرد. سنگ نگارۀ ایزد بانوی ایلامی نام برده شده نیز، از آن گروه از یادمان هایی است که باید هرچه زودتر به گنج خانه یا مکانی اَمن و سرپوشیده جا به جا شود. در این میان، شاید برخی از باستان شناسان و کارشناسان مخالف این دیدگاه بوده و باورمند به ماندگاری آن در جای خود باشند. اما به اَنگیزۀ در خطر بودن و رِخنۀ شدید عوامل طبیعی همانند باد، باران، آفتاب و غیره و گذشت زمان، بهترین روش و گزینه برای پاسداری و نگاهبانی از این یادمان، نگهداری در گنج خانه یا مکانی اَمن و سرپوشیده است. از سویی، باید دانست سازمان میراث فرهنگی به اَنگیزۀ کمبود بودجه و نیروی یگان پاسداران و حفاظت، توانایی نگاهبانی درست از این یادمان بی همتا را ندارد و حتا نمی تواند یک سایه بان ساده و جان پناهی برای آن، آماده کند. پس ما ناگزیر به جا به جایی این یادمان ارزشمند و باستانی هستیم تا دست کم برای آیندگان به یادگار بماند.

پیشتر نیز، سیامک علی زاده دکترای مرمت آثار، بناها و اشیای تاریخی در گفت و گو با تارنمای فرهنگی مهرگان دربارۀ این یادمان گفته بود : بهتر است این سنگ نگاره به گنج خانه جا به جا شود و یا برای آن سایه بان و حفاظ فیزیکی نصب شود و در محل به درستی از آن پاسداری کرد.

 به هر روی، ما ناگزیر هستیم تا این یادمان ملی را به اَنگیزۀ در خطر بودن و دشواری های فراوان موجود به گنج خانه یا مکانی اَمن و سرپوشیده برده و به بهترین روش حفظ کنیم. همچنین پیشتر  برخی از باستان شناسان و کارشناسان که از نزدیک این یادمان ارزشمند را دیده اند، خواستار جا به جایی آن به گنج خانه یا مکانی اَمن شده بودند.

سنگ نگارۀ ایزد بانوی ایلامی

سنگ نگارۀ ایزد بانوی ایلامی که در حال نیایش است، یکی از آثار آیینی و ارزندۀ  کشور و سندی پویا و زنده به شمار می آید که تاریخ اجتماعی آن روزگار را به نمایش گذاشته و یکی از بی همتاترین و کم مانندترین یادگاران دورۀ کمتر شناخته شدۀ ایلامی را به تصویر کشیده است و همین اَمر کار ما را در پاسداری و نگاهبانی از آن، سخت تر و دشوارتر کرده است. همچنین آگاهی ما از دورۀ  ایلامی بسیار اَندک و ناچیز است و حفاظت و پاسداشت اصولی آن، اَمری بایسته (ضروری) به شمار می آید.

سنگ نگارۀ ایزد بانوی ایلامی مَرودشت با شمارۀ  13507 به تاریخ 23 مهرماه 1384 خورشیدی به ثبت ملی رسیده است.

در پایان به اَنگیزۀ در خطر بودن سنگ نگاره و موارد امنیتی از دادن نشانی بیشتر پرهیز شده است.

نگاره های زیر را که به تازگی گرفته شده است، ببینید :

سودجویان اموال تاریخی سمت راست سنگ نگاره را نزدیک یک متر خالی کرده اند

نگاره مربوط به سال 96 که پایین سنگ نگاره صاف است و هیچ مشکلی ندارد

نگاره مربوط به سال94 که سنگ نگاره وضعیت بهتری داشته است

حفاری های غیرمجاز پیرامون سنگ نگاره ایلامی که بسیار فراوان بوده و آنرا در خطر قرار داده است

وضعیت سنگ نگاره از زاویه ای دیگر که خود گویای همه چیز است

وضعیت پشت سنگ نگاره ایزد بانوی سه هزار ساله

سنگ نگاره ایلامی که در حال محو شدن و حذف از چهره تاریخ است

سنگ نگاره ایزد بانوی سه هزار ساله شهر مرودشت پارس و وضعیت اندوه بار این روزهای آن

*پژوهشگرتاریخ و میراث فرهنگی – کُنشگر میراث فرهنگی، گردشگری و زیست بوم – راهنمای گردشگری – دبیرانجمن مهرگان – خبرنگار آزاد