تارنمای فرهنگی مهرگان – گروه میراث فرهنگی – سیاوُش آریا*

کَند و کاوهای زیر آرامگاه منسوب به کمبوجیه دوم در میراث جهانی پاسارگاد، همچنان مورد انتقاد کُنشگران میراث فرهنگی و کارشناسان بوده و از دید قانونی، تخلفی آشکار به شمار می آید.

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، در نیمۀ دوم مهرماه بود که خبر رسید، مسوولان پایگاه جهانی پاسارگاد زیر آرامگاه منسوب به کمبوجیه یا همان برج سنگی را به اَنگیزۀ ساماندهی خالی کرده اند که همان زمان مورد انتقاد شدید کُنشگران میراث فرهنگی و کارشناسان قرار گرفت. زیرا که به گمان فراوان از سوی پژوهشکده باستان شناسی کشور هیچ پروانه ای (مجوزی) صادر نشده بود و مسوولان میراث جهانی پاسارگاد بدون پروانه و داشتن طرح و پروپوزال (پیش نویس توجیه ای طرح پژوهشی بر مبنای بررسی های علمی) دست به انجام چنین کار بزرگ و مهمی زده اند. هرچند که، مدیر میراث جهانی پاسارگاد در گفت و گو با خبرگزاری دولتی میراث آریا گفته است : این کارها همانند دیگر برنامه ها با همکاری کارشناسان پایگاه از جمله باستان شناس، معمار، مرمتگر بنا و اشیاء انجام گرفته و دو بار هم به وسیلۀ هَموَندان (اعضای) شورای فنی پارسه - پاسارگاد در جایگاه، رصد و بازدید شده است. (خبرگزاری میراث آریا، 18 مهرماه 98)

اما با این همه، همچنان ابهام ها و پرسش های فراوانی را برای کُنشگران و کارشناسان میراث فرهنگی پدید آورده است و بر پایۀ قانون های میراث فرهنگی، طرح های مهم و بزرگ در زمینۀ میراث فرهنگی و گردشگری در پایگاه های ملی و به ویژه پایگاه های جهانی، باید در پژوهشکده باستان شناسی کشور مطرح و پروانۀ کار بگیرند و نمی توان تنها به پروانۀ کار در شورای فنی پایگاه بَسنده (اکتفا) کرد. همچنین چنین کارهای مهم و بزرگی نیازمند بررسی های بیشتر و داشتن طرح و پروانۀ کار از شورای فنی مرکز استان است. از سویی، انجام چنین کاری باید به آگاهی همۀ هَموندان شورای راهبردی و فنی پایگاه رسیده و تاییدیۀ همۀ کارشناسان را داشته باشد که در این مورد، چنین کاری انجام نگرفته و خود سرپیچی (تخلف) از قانون های میراث فرهنگی بوده و تخلف به شمار می آید.

یک کارشناس : حفاری در آرامگاه کمبوجیه، غیرقانونی بوده است

اما یک کارشناس میراث فرهنگی در همین راستا به تارنمای فرهنگی مهرگان گفت : « گویا زیر آرامگاه منسوب به کمبوجیه و درون بنا را به انگیزۀ حفاظت و مرمت، گودبرداری کرده اند. با این همه، من وارد کارهای مرمتی و شیوۀ آن بر روی سازه نخواهم شد، ولی هر زمان ما بخواهیم در یک محوطۀ تاریخی و یا یک اثر جهانی کارهای مرمتی انجام دهیم، باید در آغاز یک پژوهش باستان شناسانه ای انجام داده شود. به سخنی روشن تر باید بر روی سازه خواناسازی انجام گیرد و گاه در صورت نیاز کاوش های باستان شناسی انجام پذیرد. همانند کارهایی که در تُل تخت پاسارگاد به انجام رسیده است. کارهای مرمتی بر روی چُنین سازۀ ارزشمند و مهمی باید با نظارت یک باستان شناس انجام می گرفت. زیرا امکان دارد که در حال انجام کار به یک سازۀ تاریخی تازه و یا پنهانی برخورد شود. از همین روی، چنین کارهایی می بایست با اصول کاوش انجام گیرد. شوربختانه محوطه های ارزشمند تاریخی و باستانی ما بیشتر در دست مدیرانی است که در رشتۀ مهندسی عمران درس خوانده اند یا معماری و در فَرجام مرمت کاران. همچنین، بیشتر این افراد نیز با اصول باستان شناسی آشنایی ندارند. پس همواره در محوطه های باستانی و تاریخی بینندۀ چُنین رُخدادهای ناگواری در سراسر کشور هستیم.

در کل، هر کاری که بخواهد در محوطه های تاریخی انجام گیرد، باید دارای نقشۀ راهبردی باشد و همۀ کارهای انجام گرفته، مستند شود. زیرا آیندگان بر پایۀ همین مستندها و نقشه ها است که می توانند کارهای پژوهشی خود را پیش برند».

این باستان شناس که نخواست نامش آشکار شود در دنبالۀ سخنانش گفت : « بر پایۀ نگاره های (تصاویر) موجود زیر پِیِ سازه را گودبرداری کرده اند. پیِ  سازه ای که خود وابسته به دورۀ هخامنشی است و نیازمند مستندنگاری و طرح بوده است. از سویی، باید دانست که شورای فنی و شورای راهبردی، تنها می توانند لزوم انجام چنین کاری را تایید کنند، نه این که پروانۀ کار را بدهند. برای نمونه، می توانند بیان کنند که سازۀ برج سنگی پاسارگاد، نیازمند فوری طرح مرمت و حفاظت است. پس از آن، هَموندان شورای فنی، این طرح را به امضاء می رسانند، همین. زیرا مرمت چنین سازه ای نیازمند اصول و ضوابط ویژه ای است و به پروانۀ کار باستان شناسی نیاز دارد و پس از نوشتن طرح، باید حتما در پژوهشکده باستان شناسی کشور مطرح شده و به تایید برسد و سپس پروانۀ کار از سوی پژوهشکده صادر شود. حال می بینیم که مسوولان میراث جهانی پاسارگاد، چنین راه هایی را نرفته اند و هیچ پروانه ای از پژوهشکدۀ باستان شناسی در این زمینه، صادر نشده است.

همچنین، باید دانست که در زمان های حساسی همانند این پروژه ی بسیار مهم، باید طرح مرمتی فراهم شده و به تایید پژوهشکدۀ مرمت و حفاظت میراث فرهنگی کشور برسد. به گفته ای دیگر، این پروژه باید حتا پروانۀ کار از پژوهشکدۀ مرمت و حفاظت نیز، داشته باشد. شوربختانه در بیشتر محوطه های باستانی ارزشمند و حساس کشور، چنین تصمیم گیری هایی از سوی مدیران به سادگی صورت می گیرد و مرمت گران سرگرم کار می شوند! بدتر از همه، آن که برخی از مدیران در پایگاه های ملی و حتا جهانی میراث فرهنگی، خود را ملزم به گرفتن پروانۀ کار از پژوهشکدۀ باستان شناسی کشور نمی بینند. در نتیجه، گاهی چنین رویدادهایی پیش می آید».

برای بررسی باستان شناسی در محوطه ها باید مجوز از پژوهشکده گرفت

این کارشناس میراث فرهنگی، در بخش دیگری از سخنان خود افزود : « ما حتا برای بررسی باستان شناختی در محوطه ها و تپه های تاریخی باید نخست پروانۀ کار از پژوهشکدۀ باستان شناسی کشور بگیریم و به هیچ روی، نمی توانیم یک خشت جا به جا کنیم یا یک بیل در محوطه ها بزنیم. زیرا قانون چنین پروانه ای را به ما نمی دهد. حال چگونه است که مدیران برای کارهای بزرگ و حساسی همانند برج سنگی در پاسارگاد، هیچ پروانه ای نگرفته اند. زیرا هر کار مرمتی نیازمند یک طرح، نقشه راه، پروپوزال و نظارت باستان شناسانه است. به هر روی، بر پایۀ قانون های میراث فرهنگی هرگونه کَند و کاو، جا به جایی و اقدامی در محوطه های باستانی و تاریخی باید دارای پروانۀ کار از پژوهشکدۀ باستان شناسی باشد. در این زمینه، مسوولان پایگاه میراث جهانی پاسارگاد تخلف کرده اند و باید پاسخگو باشند. آن چه از نگاره های پخش شده در شبکه های اجتماعی و فضای مجازی برمی آید ، نشان می دهد که برنامۀ دقیق و منسجمی نیز، برای این پروژه نداشته و زیر سازه را خالی کرده و روی آن را با ورق پهن پِلیت پوشانده اند! آن هم، جلو چشمان گردشگران فراوانی که از برج سنگی در پاسارگاد بازدید می کنند.

سخن درخُور نگرش این است که، شورای فنی یا راهبردی به هیچ روی نمی تواند پروانۀ کاوش صادر کند و صلاحیت این کار را نیز، ندارد. شورای فنی، تنها می تواند طرح را تایید کرده و پس از آن، پروانۀ باستان شناسی را پیگیری کند. حتا شورای فنی استان هم در چنین پروژه های بزرگ و حساسی نمی توانند پروانۀ کار صادر کنند. صادر کردن پروانۀ کاوش، کَند و کاو، مرمت و هرگونه فعالیت میدانی در محل اثر تاریخی، نیازمند کسب پروانۀ باستان شناسی است. تازه آن هم، باید بر پایۀ طرح، برنامه ای روشن و حتا طرح مرمت روشن و نگاشته شده، باشد.

 مسوولان میراث جهانی پاسارگاد دراین جا، کوتاهی کرده و تخلف انجام داده اند و باید پاسخگوی اَفکار همگانی (عمومی) باشند».

در پایان، نگارنده تا هنگام آماده کردن این گزارش بارها کوشش کرد تا با معاون پژوهشکدۀ باستان شناسی کشور گفت و گو کند، ولی وی پاسخ تلفن های بی شمار ما را نداد! هرچند که، آن چه روشن بوده و خود مدیر پایگاه جهانی پاسارگاد در خبرگزاری ها بیان کرده است، پروانۀ کار تنها از سوی شورای فنی داشته است که هرگز صلاحیت چنین کارهایی را ندارد. همچنین، نگارنده از روابط عمومی میراث فرهنگی استان دراین باره، پاسخ استوار و محکمی خواسته، که مدیر روابط عمومی در پاسخ گفته بود که پایگاه های جهانی خود مرکز روابط عمومی دارند و مدیر پایگاه پاسارگاد به معاونت میراث فرهنگی کشور پاسخ داده است و در گُسترۀ (حیطه) کاری ما نیست!

این گزارش در روزهای واپسین مهرماه، آماده شده بود، ولی به اَنگیزۀ نزدیکی به روز بزرگداشت کورش (7 آبان ماه) و حساسیت های موجود و سوء استفاده های ابزاری بدخواهان و دشمنان فرهنگ ایرانی در برون مرزها، هم اینک پخش و انجام شده است.

آرامگاه منسوب به کمبوجیه دوم در میراث جهانی پاسارگاد

مسوولان پایگاه جهانی پاسارگاد با کدامین مجوز دست به چنین اقدام مهمی زده اند؟

بی گمان اقدام مسوولان پایگاه جهانی پاسارگاد که بدون مجوز پژوهشکده باستان شناسی بوده، تخلفی آشکار است

نگاره ها دریافتی است

*پژوهشگر تاریخ ایران و میراث فرهنگی – خبرنگار آزاد – کُنشگر میراث فرهنگی، گردشگری و زیست بوم – دبیر انجمن مهرگان – راهنمای گردشگری