تارنمای فرهنگی مهرگان – گروه میراث فرهنگی – سیاوُش آریا*

هر دم از این باغ بری می رسد! روزگار آشفته و پریشانِ سنگ نگاره های ساسانی «بَرم دلَکِ» شیراز کم بود، به جان چشمه سار کهن سال آن نیز افتاده اند، آن هم با نام گسترش (توسعه) گردشگری، شعاری زیبا و همه پسند.

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، آمدند ابرویش را درست کنند، چشمانش را هم کورکردند. این زبانزدی (ضرب المثلی) است که می توان آن را گویای روزگار امروز بوم (منطقه) تاریخی - فرهنگی و گردشگری «برم دِلک» دانست. انبوه زباله ها، چرای گوسپندان، یادگاری نویسی و خَراش نگارکَندها (نقش برجسته ها) و هدف تیراندازی جای دادن آنان به وسیلۀ مردم بومی (محلی) در چند سال گذشته کم بود، جاده کشی با نام طرح گردشگری آن هم با گذر از چشمۀ هزاران ساله که با مدیریت ناکارآمد سرپرستان وابسته (مسوولان مربوطه) چند سالی است خشک شده، تن های رنجور و بی دفاع شهریاران ساسانی را به لرزه در آورده است. این چشمۀ زیبا با درختانی سرسبز که هزاره ها را پشت سر گذاشته اند، در پِی ندانم کاری مدیران شهری و استانی با مرگ دست و پنجه نرم می کند و اگر هر چه زودتر به فریادش نرسیم با آینده ای نا روشن و سرگردان رو به رو خواهد شد. همچنین جاده کشی در حریم درجه یک یادمان ملی صورت گرفته و این کار سرپیچی از قانون های میراث فرهنگی به شمار می آید.

کُنشگران (فعالان) و دوست داران زیست بوم و میراث فرهنگی به این رَوند اعتراض دارند و خواستار رسیدگی و پیشگیری مدیران این سازمان ها از جاده کشی شده اند. همچنین آنان می گویند، جاده کشی بر روی این چشمه نه تنها شرایط آب و هوایی (اقلیم) این بوم را به هم ریخته، بلکه آن را نابود خواهد کرد و دیگر امیدی به زنده سازی این چشمه نخواهیم بود.

کُنشگران زیست بوم یکی از شوَندهای (دلایل) خشک سالی این چشمه را افزون بر مدیریت ناکارآمد و خشک سالی، ریختن پَساب (فاضلاب) کارخانۀ صنعتی که با زیر پا گذاشتن قانون های زیست بومی و میراث فرهنگی در حریم درجه یک آن در گذشته ساخته شده است، می دانند. کُنشگران زیست بوم و گردشگری می گویند، با ساخت این جاده، دیگر شیرازی ها و مردم این بوم با چشمه ای دل انگیز و شادی بخش رو به رو نخواهند بود و همۀ این زیبایی ها و یادگویه ها (خاطرات) به دفتر تاریخ سپرده خواهد شد که بدون دودلی (بدون شک) بار روانی و آسیب های اجتماعی را نیز به دنبال خواهد داشت.

سخن درخُور نگرش (نکته قابل تامل) این است که با پِی گیری های ما و رفت و آمد به سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، روشن شد که این بار گناه بر گردن این اداره نیست. و این گونه که سرپرست و کارشناس ثبت و حرایم و قانون و ضوابط میراث فرهنگی می گوید، این سازمان حتا از جزییات این طرح هم آگاهی ندارد. پاک نژاد در دنبالۀ سخنانش افزود، شهرداری هیچ گونه درخواست آگاهی ای (استعلامی) از میراث فرهنگی نگرفته است. از سویی دیگر، با رفت و آمد ما به سازمان کل محیط زیست استان و پِی گیری و گفت و گو با سرپرست و کارشناس این اداره، روشن شد که شهرداری از این سازمان هم هیچ گونه درخواست آگاهی نگرفته و با زیر پا گذاشتن قانون های موجود و پیاده کردن طرح کارشناسی نشده و بدون مطالعات زیست بومی با نام گسترش گردشگری، زخم های ژرفی (عمیقی) را بر اندام ناتوان این بوم زده است.

چیز دیگری که باید از آن نام برد، نبود همکاری و هماهنگی میان دستگاه ها و اُرگان های شهری و استانی است و هر نهاد و سازمانی ساز خود را می زند! بایسته است بدانیم زمانی که یک یادمان تاریخی یا گردش گاهی به ثبت ملی می رسد، پرونده ثبتی آن از مرکز کشور به استانداری رفته و رونوشتی از آن به سازمان میراث فرهنگی، شهرداری، فرمانداری، سازمان محیط زیست، ادارۀ راه و شهرسازی و .... می رود و همۀ نهادها و اداره های اجرایی نه تنها پروندۀ ثبتی آن را در دست دارند، بلکه با قانون های آن نیز آشنا هستند. در این میان روشن نیست که چرا در این جا و به گونۀ کلی درکشور، شهرداری ها بدون درخواست آگاهی و حتا همکاری و نظارت سازمان میراث فرهنگی و محیط زیست دست به چنین کارهایی می زنند. مگر نه این که این گونه طرح ها برای آسایش همگانی (رفاه اجتماعی) است. پس چرا شهرداری ها قانون را دُور زده و خود را پیرو و همگام به اجرای دستورهای وابسته نمی بینند؟ شاید به ویژه در این طرح، سود شخصی در میان باشد وگرنه به هیچ روی نباید دست به چنین کاری زده شود. سخن بسیار مهم دیگر این است که این چشمه هزاران سال، بلکه میلیون ها سال است که به همین روش و گونه شرایط زیست را سپری کرده و دگرگونی (تغییر) در آن به سال ها مطالعه و کار کارشناسی نیاز دارد. زیرا هرگونه دگرگونی در شرایط کنونی آن، آلودگی های زیست بومی و در پِی آن بیماری را به دنبال خواهد داشت. همچنین با بحران کم آبی و گرمی هوا به ویژه در استان پارس (فارس) که در رَدۀ سومین استان خشک سال و کم آب کشور جای گرفته است، به هیچ روی نباید درختان کهن سال آن را از میان برد چه برسد به ساخت جاده. چیز دیگری که باید به آن پرداخت این است که شهرداری و یا هر نهادی اگر به راستی دلسوز است، باید چشمۀ کهن سال آن را زنده (احیا) کند و شادی و شادابی و سرخوشی و زندگی را به مردم این بوم و زمین های کشاورزی پایین دست پیشکش کند. اما بدون در نظر گرفتن این موارد و نبود مطالعات فراگیر (جامع) در زمینۀ گردشگری  و همچنین بررسی جنس خاک و زمین این بوم، به این کار کوشیده است (اهتمام ورزیده است).

به هر روی هم سازمان میراث فرهنگی و هم سازمان محیط زیست با روش و شیوۀ اجرای این طرح به این گونه ناسازند (مخالفند) و باید هر چه زودتر از دنبالۀ کار پیشگیری شود تا خدای ناکرده شرمندۀ آیندگان نشویم.

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، زنده یاد دکتر جمشید صداقت کیش، باستان شناس نامدار شیرازی، همواره این بوم و سنگ نگاره های آن را هویت تاریخی و شناسنامۀ نازش خیز شهر شیراز می دانست و بر لزوم پاسداری و نگهداری هر چه بهتر و بیشتر آن ها پافشاری می کرد.

بوم تاریخی – فرهنگی و گردشگری «برم دلک» در 8 کیلومتری خاور (شرق) شیراز جای گرفته و نگاره های سه پادشاه ساسانی در سینۀ کوه تراشیده شده است. سنگ نگاره های «برم دلک» با شمارۀ 71 در 15 دی ماه 1310 در سیاهۀ (فهرست) یادمان های ملی به ثبت رسیده است.

نگاره های زیر را که در روزهای دوازدهم و هفدهم تیرماه در بامداد و پسین (عصر) گرفته شده است، ببینید :

*پژوهشگر تاریخ و فرهنگ ایران – راهنمای گردشگری – کُنشگرمیراث فرهنگی، گردشگری و زیست بوم – دبیرانجمن مهرگان