تارنمای فرهنگی مهرگان – گروه میراث فرهنگی – سیاوُش آریا*

بی مهری به یادمان های تاریخی – فرهنگی کماکان دنباله دارد و مدیران فرهنگی شهری و استانی به ویژه سازمان میراث فرهنگی همچنان سرگرم برگزاری همایش ها و نشست هایی هستند که هیچ گونه تاثیر و برون شدی (خروجی) ندارد. در این میان باید رویکرد و دیدگاه مدیران فرهنگی به بازمانده هایی (آثاری) که به ثبت جهانی سازمان یونسکو می رسند به گونۀ دیگری بوده و حساسیت بیشتری از خود نشان دهند. اما گویا در ایران گفتار (مقوله) ثبت جهانی، تنها برای نشان دادن آمار است و یک نام بیش نیست!

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، نیم ستونی تاریخی در باغ جهانی اِرم شیراز، بیش از یک سال است که در گوشه ای بر روی زمین رها شده است و به تازگی مردم و کارمندان این مجموعه از آن به عنوان جای نشستن بهره می برند! این نیم ستون که به گونۀ کامل در پایه و بدنه تراش خورده است باید به گمان بسیار در پیوند با کوشک قاجاری در میان این باغ باشد که یا در بازآرایی ها (مرمت ها) به کنار گذاشته شده و یا در بخش پُشتی کوشک درگذشته از سازه جدا شده است. فرم و ریخت و نمونۀ تراش بر روی این ستون همانند ستون های پایان زندیه و قاجاری است. نگارنده در یک سال گذشته بارها در باغ ارَم به این نیم ستون برخورد کرده که بر روی زمین و درگوشه ای رها شده است و روشن نیست که چرا مدیران این مجموعه به سادگی و آسودگی از کنار چنین مواردی می گذرند. یکی از موضوعاتی که یادمان های تاریخی – فرهنگی ایران را به یک دشواری بزرگ دگرگون کرده، نبود هماهنگی در میان دستگاه ها و اُرگان های دولتی است. زیرا بیشتر این یادمان ها جزو دارایی های سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی نبوده و همین انگیزه ای شده تا هر نهاد و اُرگانی به گونۀ دلخواه و با پسند (سلیقه) خود و بدون آگاهی و شناخت از پیشینه و دیرینگی اش با آن رفتار کند. باید یادآوری کرد که امروزه بیش از نیمی از یادمان های ملی در دست شهرداری، سازمان اوقاف و دیگر نهادها است و بی گمان بیشتر کارمندان این سازمان ها هیچ گونه شناختی از تاریخ و فرهنگ و شناسه (هویت) خود ندارند و از همین روی است که پیوسته بینندۀ چنین رُخدادهایی هستیم. از سویی دیگر، میراث فرهنگی که سرپرست (متولی) اصلی این یادمان ها است به اندازه ای گرفتار کارهای درون سازمانی و کاغذبازی های اداری خود شده است که زمان رسیدگی و دیده بانی (نظارت) از همۀ آن ها را ندارد و در پایان نیز این یادگاری های ارزشمند نیاکانی است که قربانی ندانم کاری و بی خردی برخی از کارمندان این نهادها شده و از میان خواهند رفت.

باغ جهانی ارم شیراز به همراه 8 باغ دیگر از شهرهای گوناگون با نام باغ های ایرانی در ششم تیرماه 1390 خورشیدی برابر با 2011 میلادی در سی و پنجمین اجلاس کمیتۀ میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است و زیر نظر دانشگاه شیراز اداره می شود.

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، باغ جهانی ارم یکی از زیباترین باغ های ایران است که در شمال باختری (غربی) شیراز جای گرفته است. بزرگی این باغ 110380 مترمربع و زیر بنای آن 1869 مترمربع است. تاریخ ساخت این باغ به درستی روشن نیست. اما آن چه که از نوشته های رُخدادنگاران بر می آید دیرینگی آن را به سدۀ پنجم مَهی (قمری) و روزگار اتابک قراچه سلجوقی می رساند. برخی از حافظ پژوهان و نویسندگان نیز با پشتگرمی (استناد) به چکامه هایی از غزل ها و قصیده های حافظ شیرازی که در ستایش شاه شیخ ابواسحاق اینجو سروده است، این باغ را وابسته به شیخ و در روزگار او آباد می دانند. در زمان تیموریان باغ ارم الهام بخش تیمور برای ساختن باغی به همین نام در سَمرکند (سمرقند) بوده است. در اواخر روزگار زندیه و آغازهای قاجاریه سران ایل قشقایی این باغ را پایگاه خود ساخته و «جانی خان» نخستین ایلخان قشقایی و پسرش محمد قلی خان، دیوار و نخستین سازۀ باغ را ساخته اند. در روزگار ناصرالدین شاه، حسنعلی خان نصیرالملک از بزرگان شیراز، این باغ را از سران ایل قشقایی خرید و ساختمان زیبای کنونی را در آن برپا کرد. این باغ در سال 1345 به دانشگاه پهلوی (شیراز کنونی) واگذار شد و هم اکنون نیز در دست این دانشگاه است. باغ ارم شیراز در سال 1353 به ثبت ملی می رسد و از سال 1359 به عنوان باغ گیاه شناسی مورد بهره برداری قرار می گیرد. کوشک اصلی باغ ارم که رو به خاور (شرق) ساخته شده، از دیدگاه مِهرازی (معماری)، نقاشی، تراش، کاشی کاری، گچ بری، خوشنویسی و آجرکاری از سازه های ماندگار روزگار قاجاریه به شمار می آید. هر چند روش و سبک مِهرازی آن، آمیزه ای از شیوۀ صفویه، زندیه و قاجاریه با نگاهی به مهرازی و آراسته های (تزیینات) پارسه (تخت جمشید) است.

نگاره های زیر با گوشی همراه گرفته شده و کمی کیفیت آن پایین است.

کوشک قاجاری درون باغ ارم

زمانی که ارزش آثار جهانی را نمی دانیم دیگر نباید از یادمان های ملی نگران بود!؟

*پژوهشگرتاریخ و فرهنگ ایران – راهنمای گردشگری – کُنشگرمیراث فرهنگی،گردشگری و زیست بوم – دبیرانجمن مهرگان