به انگیزۀ هشتمین سال درگذشت دکتر شاپور شهبازی

تارنمای فرهنگی مهرگان- گروه تاریخ،بخش گاه شمار تاریخ- مارال غلامی*

تارنمای فرهنگی مهرگان- گروه تاریخ - دکتر شاپور  شهبازی از شمار دانشمندانِ یگانۀ ایرانی بود که در زمینۀ تمدن هخامنشیان به گستردگی پژوهش کرده است و به گفتۀ بسیاری از دانشمندان  او در زمینۀ تاریخ و تمدن ایران نوری بود که در گوشه های تاریک تاریخ هخامنشیان تابانده شد.

رُوان‌شاد شاپور شهبازی در 13 شهریور 1321 در شیراز زاده شد و در روز 25 تیر سال 1385 دور از دیار خود در واشنگتن دی. سی. به ‌شُوَند(:دلیل) بیماری چنگار (:سرطان) معده چشم از جهان فرو بست و سپس پیکر وی به ایران  جابه جا شد و در بخش مشاهیر و هنرمندان حافظیه شیراز آرام گرفت. به همین  انگیزه تارنمای فرهنگی مهرگان گفتگویی را با دکتر نازیلا شهبازی، دندان‌پزشک و خواهر ایشان انجام داده است که در پایین می خوانید :

کوشش های دکتر شهبازی آن اندازه چشمگیر است که شاید نیاز به تکرار نباشد. همۀ اسناد، نَسک‌ها (:کتاب‌ها) و جُستارها (:مقالات) و رویکردشان به پژوهش، بیانگر آن است که او پژوهش گری نمونه و یگانه بوده‌ و با ریزبینی بسیار کوشش کرده‌است.

نازیلا شهبازی می گوید : «بر افراد گوناگون که حتا دیدگاه یکسانی با استاد نداشته‌اند، پوشیده نیست که استاد با درست‌کاری، بردباری و ریزبینی پژوهش‌هایش را دنبال می‌کرده و از آن‌جایی که صاحب رای بوده‌اند دیدگاه خود را نیز بیان کرده‌اند».

دست‌نوشته‌های شهبازی در آمریکا است

خواهر دکتر شهبازی ادامه می‌دهد: «نَسکی که در زمان بیماری و تا واپسین دَم زندگی در حال ویرایش آن بود، نَسک تاریخ سیاسی ساسانیان بود که پس از درگذشت  اودر سال 91 با نام نسک شایستۀ سپاس‌داری (:تقدیر) شناخته‌شد و جایزه گرفت، البته به دید من می‌توانست نسک سال شناسانده‌شود، ولی با توجه به رویکرد دولت پیشین کم مهری شد زیرا هم شرحی بر تاریخ طبری است و هم از سوی دیگر با توجه به پانویس‌ها می‌تواند یک دانشنامه (:دایره المعارف) باشد».

فَرنشین (رییس) هیات مدیره انجمن دندان پزشکان ایران بخش پارس می‌افزاید: « استاد شهبازی در سال‌های پایانی  زندگی در ایران نبود. بنابراین دست‌نوشته‌هایی از او در آمریکا است که  به شُوَند تحریم و برخی مسایل دیگر، دسترسی و آوردنشان به ایران دشوار است و نیاز به پی‌گیری‌های حقوقی وزارت امور خارجه  دارد تا با ایجاد پیوند فرهنگی بتواند دشواری جابه‌جایی مجموعه‌های  بی‌همتای استاد را برطرف کند».

دکتر شهبازی در بخش دیگر سخنانش از جایگاه علمی و اخلاقی و کرداری استاد شاپور شهبازی سخن می‌گوید: «دکتر شاپور شهبازی، افزون بر باستان‌شناسی و کارهای پژوهشی در خانواده فرد بسیار دوست داشتنی(محبوبی) بودند و به شوند فروتنی خود ستودنی بودند. زیرا با آن مقام علمی و دانشگاهی که داشتند اگر فردی ناشناس بود، نمی‌اندیشید که این فرد دارای چنین جایگاه علمی و جهانی است. بسیار مهربان، ساده زیست، ساده‌پوش، کلامی روان و حتا در نسک هایش  نیز از پارسی روان بهره برده‌است، ولی باید بگویم او در ایران کمتر شناسانده شده‌است در حالی که در جهان شناخته‌تر است».

این بازنشسته هیات دندان پزشکی شیراز ادامه می دهد: «از آن‌جایی که پدرِ ما با چکامه(شعر) آشنا بود و خود نیزچکامه می‌سرود، شب‌ها فرزندانش را به دور خود گِرد می‌آورد و مشاعره راه می انداخت؛ نخست خود آغاز می‌کرد سپس ما را تشویق می‌کرد سروده‌ها را بخوانیم و پدر اشتباهات ما را درست می‌کرد».

وی افزود: «استاد شهبازی در زمینۀ چکامه و ادبیات تسلط داشت، ولی ادعایی نداشت. از 5 سالگی با شاهنامه فردوسی آشنا می‌شود و از همان زمان سروده‌های فردوسی را از‌ بَر کرده‌بود به زیبایی و با احساس و حالت حماسی که در سروده روی می‌داد، هیجان را به ذهن می‌آورد. او شاهنامه را تا اندازه بسیاری از بَر بود و اگر سخنی به میان می‌آمد و نیاز به گفتگویی بود از بَر بیان می‌کرد».

اگر زندگیش درازتر بود خدمات بسیاری برای سرزمینش انجام می‌داد

نازیلا شهبازی از کوشش دوران نوجوانی استاد گفت: «استاد در زمان 16 سالگی یک نسخه قدیمی و کهنه از شاهنامه را که در خانه بود گِردآوری می‌کند حتا رویه‌های(صفحه های) پاره شده را بازآرایی (:مرمت) کرده و با دست خط خود به مانند نوشته‌های کتاب، بخش‌های از میان رفته را می‌نویسد. بخشی از آن دو سال پیش در نکوداشتی که کتابخانه ملی برگذار کرده‌بودند به نمایش گذاشته‌شد».

بانو شهبازی در بخش دیگری از سخنان خود می افزاید: «در دوران دبیرستان زمان بازدید از پارسه (:تخت جمشید) شیفته این یادمان باستانی ‌شده  و دیدگاه نویی در وی پدید می‌آید، همین شوَند آغاز پژوهش در این زمینه می‌شود؛ و همواره در نوشته‌های خود از این رویداد نام می بردند».

دکتر شهبازی به گونۀ افسرده از زندگی کوتاه برادرش سخن می‌گوید: «من اطمینان دارم اگر یزدان زمان بیشتری به زندگی او بخشیده بود خدمات بسیار زیاد دیگری برای سرزمینش انجام می‌داد. با توجه به امکاناتی که دولت تازه به‌وجود آورده، می‌توانست تمدن چندین هزار سالۀ ایران را بیشتر به جهانیان بشناساند و من می‌اندیشم این سن برای یک دانشمند بسیار کوتاه است».

وی ادامه می دهد: « برادرم همیشه با شیفتگی برای ایران کوشش می‌کرد. اگر پرسشی از پیدایش تمدن و یا هر چیز دیگری از وی می‌شد، خاستگاهش را به ایران پیوند می‌داد. زمانی که در آمریکا آیین نکوداشتی برای وی برگذار شد، فَرنشین دانشگاه می‌گفت ما جرات نمی‌کردیم از دکتر شهبازی بپرسیم فلان موضوع سرچشمه‌اش کجاست زیرا سرانجام به ایران پیوند می‌داد. حتا با این‌که ادعا داریم خاستگاه سیب زمینی و ذرت از آمریکاست، ولی واهمه داشتیم این پرسش را از وی بکنیم، زیرا به گمان بسیار می گفت : آن‌ها هم خاستگاهش ایران است».

کتاب برای داشتن نیست برای خواندن است

نازیلا شهبازی بیان می‌کند: « استاد در سال‌های پایانی زندگیش هر سال به ایران می‌آمد. من نَسک زندگی‌نامه تحلیلی و انتقادی فردوسی را که دانشگاه هاروارد به زبان انگلیسی چاپ کرده‌بود را درخواست کردم و گفتم، داداش من کتاب شما را ندارم، او به شوخی پاسخ داد: "کتاب برای داشتن نیست برای خواندن است"».

وی از فروتنی استاد در برابر بزرگان و نیک‌اندیشان سخن می‌گوید: «من دوست دارم دکتر از دید اخلاقی هم به دوست‌دارانش شناسانده‌شود. بیش از اندازه استادانش و هر کسی را که کوچک ترین کاری برای او انجام داده بود، ستایش می‌کرد. نامه‌هایی که در دوران تحصیل سازمان‌دهی کرده‌ و نامه‌هایی که برای دیگران می‌نوشت یک نسخه هم برای خود نگه‌می‌داشت و همراه با نامه‌های فرستاده شده، همه را به سال، ماه و روز دسته بندی کرده‌بود. من نامه‌هایی را که به استادانش نوشته‌بود به سازمان اسناد‌ملی دادم و برخی نیز به گونۀ امانی در اختیار کتابخانه ملی قرار دارد».

وی می‌افزاید: «در نامه‌هایی که به استادانش مانند زنده یاد، استاد علی سامی نوشته‌بود چه قدر ابراز کوچکی و شاگردی نسبت به وی کرده و در نامه‌هایی که به پدر نوشته ابراز فروتنی کرده‌است. به دید من متن نامه‌ها برای جوانان امروز که پیوند نیکی با خانواده‌ها ندارند، آموزش دهنده است».

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، دکترشاپور شهبازی یکی از فعال‌ترین استادان در زمینۀ  تاریخ پیش ازاسلام ایران بود و ۱۸۰جُستار (:مقاله) ارزنده  و ۱۸ نَسک در این زمینه به‌ زبان‌های پارسی، انگلیسی، آلمانی و فرانسوی نگاشته است و جستارهای بسیاری از وی در دانش نامه ایرانیکا قرار گرفته‌اند. از نسک‌های ارزشمند او به کورش بزرگ ،زندگی و جهان‌داری بنیان گذار شاهنشاهی ایران (برندۀ جایزۀ نسک سال 48)؛ راهنمای مصورتخت جمشید و  شرح مصور نقش رستم که به پنج زبان پارسی، انگلیسی، آلمانی ، فرانسوی و ایتالیایی  چاپ شد می‌توان اشاره کرد. در سال ۱۳۸۴، جایزۀ هوشنگ پورشریعتی مرکز مطالعات خاورمیانه در واشینگتن برای پژوهش های ایشان در زمینۀ تاریخ گذشتۀ ایران، به وی پیش‌کش شد.

رُوانش شاد و یادش گرامی باد

*هَموَند(عضو) انجمن مهرگان- فعال فرهنگی و خبرنگار اَمُرداد

نوشته های مرتبط

·         هفتمین سالگرد روانشاد شاپور شهبازی گرامی داشته شد