خطر حذف بیشاپور از ثبت جهانی

پنج شنبه 9 فروردین 1403





خطر حذف بیشاپور از ثبت جهانی



 

 

 

 

 

 

 

 

 

تارنمای فرهنگی مهرگان گروه میراث فرهنگی سیاوُش آریا*

 

دشواری های شهر ساسانی بیشاپورِ کازرون، اِنگار که پایانی ندارد و این یادمان ملی هر روز با چالشی رو به رو بوده و با آن دست و پنجه نرم می کند. این در حالی است که به باور کُنشگران (فعالان) میراث فرهنگی و کارشناسان، این دشواری ها شهر بیشاپور را در خطر حذف از ثبت جهانی در سازمان یونسکو جای خواهد داد.

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، کارشناسان یکی از بزرگ ترین و ارزشمندترین شهرهای ساسانی جنوب کشور را شهر بیشاپور می دانند. شهری باستانی که نگین درخشان تمدن و فرهنگ ایرانی به شمار می آید. با این همه، شهر ساسانی بیشاپور در چندین سال گذشته با چالش های گوناگونی رو به رو بوده و روزگار ناخوشایندی را سپری می کند. از خاک سپاری مردگان روستاهای پیرامون در عَرصۀ این شهر ساسانی تا برپایی جادۀ آسفالته و گذر هر روزۀ خودروهای سنگین و سبک از کنار آن که لرزه بر اَندام بی دفاع و رَنجورش می اندازد. و از چَرای گوسپندان درون این یادگار ملی تا آتش سوزی پوشش گیاهی و بخشی از عَرصۀ آن، تنها بخشی از چالش هایی است که شهر بیشاپور با آن دست و پنجه نرم می کند.

اما اگر این روزها سری به بیشاپور بزنید، خواهید دید که افراد بومی بر روی دیوارهای آثار تاریخی آن به آسودگی راه می روند!؟ همچنین وجود گُل سنگ ها در میان سازه های سنگی و تاریخی آن بیداد می کند و با گذشت زمان و به آرامی مایۀ پوسیدگی، خوردگی و شکاف در سنگ ها شده و مرگ خاموش آن ها را به دنبال خواهد داشت. از دیگر چالش های شهر باستانی بیشاپور، نبود پوشش و سایبان بر روی بخش های مهم آن است. همانند سازۀ نامدار به مدرسۀ دوران آل بویه که پایه ستون های آن در زیر باد و باران به حال خود رها شده و بیشتر پایه ستون ها شکسته و یا ترک خورده است و در بدترین شرایط نگهداری و حفاظتی جای گرفته است. ساخت سازه ای ناهَمگون در عَرصۀ بیشاپور و رو به روی بخش بلیت فروشی آن که با قانون های میراث فرهنگی ناسازگار است و نگارنده از یک سال پیش و از زمان آغاز ساخت، آن را فریاد زده است از دیگر چالش های پیش روی بیشاپور است. اما شاید بدترین چالشی که این شهر ساسانی با آن رو به رو است را بتوان حذف نمادها و نشانه های فرهنگی تمدن ساسانی نامید. نمادی خِشتی و گچی که از آن با نام «گردونۀ مهر» نام می برند و از ارزش بسیار فراوانی نزد کارشناسان و پژوهشگران برخوردار است در حال نابودی و پاک شدن از چهرۀ تاریخ است. نمادی که بدون هیچ پوشش و سایبانی در گوشه ای از تالار تشریفات به حال خود رها شده است و روزگار تلخ و سختی را پشت سر می گذارد.

با این همه مدیر سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کازرون دیدگاه دیگری دارد و در همین زمینه به تارنمای فرهنگی مهرگان گفت : « سازه ای که در بخش ورودی برپا شده است، کاربری خدماتی و گردشگری دارد و بر پایۀ استانداردها ساخته شده است! زمانی که وارد یک مجموعۀ تاریخی می شویم، باید پیش از آن جایگاهی برای شناسایی (معرفی) اثر و نمایش صنایع دستی، چای خانه و نمازخانه و سرویس بهداشتی داشته باشید که این سازه برای همین کارها پدیدار شده است و امیدواریم تا جشن نوروز امسال راه بیفتد. همچنین ترک هایی که بر روی پایه ستون های مدرسۀ دوران آل بویه وجود دارد در زمان کاوش ها پدیدار شده و زیر نظر دکترعلی اکبرسرفراز بازآرایی (مرمت) شده است!؟ وی درکتابی که به تازگی با نام آثار تاریخی بیشاپور چاپ شده است به این موارد اشاره کرده است. دربارۀ جا به جایی این پایه ستون ها به گنج خانه (موزه) هم باید گفت، یک اثر در بستر تاریخی خود هویت و معنا پیدا می کند و این هویت هم مکانی و هم زمانی است و نباید آن را جا به جا کرد. زیرا مفهوم و معنای خود را از دست داده و هویت مکانی و زمانی آن از میان می رود. از سویی، ما پِیاپی آن ها را چک می کنیم و اگر به بِهسازی نیازی داشته باشد، آن را انجام می دهیم».

محمدرضا معینی در پاسخ به این پرسش که می توان سایبان و پوششی را بر روی این پایه ستون ها گذاشت که بهتر پاسداری شود و این تجربه در کشورهای باختری (غربی) هم وجود دارد، گفت : « در این جا ما با موضوع چشم انداز (منظر) رو به رو هستیم. همچنین این آثار سنگی است و به این سادگی آسیب نمی بیند! مگر بارش های بسیار فراوان و غیره باشد. هر چند سنگ رَوند فرسودگی طبیعی خود را پشت سر می گذارد و ما نمی توانیم در این زمینه کاری بکنیم و تنها می توانیم آن را به کَمینه (حداقل) برسانیم. ما برای پاسداری از این پایه ستون ها از گزینۀ مواد مرمتی بهره می بریم تا موضوع پوشش و یا سایبان».

معینی دربارۀ نگهداری نماد «گردونۀ مهر» که به چهارپیل یا چَلیپا (صلیب) نیز نامدار است، افزود : « در این زمینه ما بخشی از گچ سرخ رنگ و رنگ آمیزی ها را به عنوان گواه (شاهد) در زیر سایبانی در تالار تشریفات نگهداری کرده ایم و از نماد چلیپا نیز با شوره زدایی، رسوب زدایی و پاک سازی مکانیکی و شیمیایی، نگهداری کرده و دوره ای نیز آن را چک می کنیم».

در دنباله به انگیزۀ اهمیت این موضوع و ارزش بسیار فراوان شهر بیشاپور، دیدگاه یکی از باستان شناسان بومی کازرون را در همین زمینه جویا شده ایم. مهدی فرجی به تارنمای فرهنگی مهرگان گفت : « نخست این که هيچ سندی در دست نداریم كه دکتر سرفراز چنين كاری را انجام داده باشد، آن هم با پیشینۀ (سابقه) بسيار درازی كه وی در امركاوش و مرمت داشته اند. اگر سازه های فضايی برای پوشش پایه ستون ها زیبنده نيست، پس راه حل پیشگیری از گزند در برابر باد و باران چيست؟!

به «چاتال هويوک» تركيه سر می زنيم كه سراسر تپه كه یک سايت باستان شناسی جهانی است در زير يک سازه بسيار گسترده فضايی جای گرفته است و يا پلكان شمالی و خاوری (شرقی) کاخ آپادانا در پارسه (تخت جمشيد). زمانی ما در برابر وضعيت ناجوری جای می گيريم، بهتر است از گزينه های بد و بدتر، بد را گزینش كنيم. زیرا ما هم اینک هيچ اقدام مفيد و راه كاری مهم تر در اختيار نداريم. پس بهره گیری از سازه های فضايی امری اِجتناب ناپذير است كه گذرا (موقت) بوده و در آينده با شناخت و كشف روش های نوين حفاظت می توان آن را برداشت. نیازی نيست كل ساختار در زير سازه های فضايی برود. بخش هايی كه وضع آن ها بسيار بحرانی است در اولويت جای دارند. ما در بيشاپور مجبور به حفاظت با سازه های فضايی هستيم. وگرنه به آرامی و يا به يک باره، ساختار مِهرازی (معماری) و آرایش های (تزيينات) آن از میان خواهند رفت. بلندای زياد ديوارهای تالار موزاييک و ديوارهای پيرامونی خود در بيشتر موارد نياز به داربست برای جفاظت دارند. پس چه بهتر دركنار اين داربست ها، سازه های فضايی بر روی ديوارها جای گيرد. اين فضاهای فرهنگی، تنها ميراث ما نيست، بلکه ميراثی جهانی و وابسته (متعلق) به همۀ مردم جهان و نسل های آینده است. پس بايد آن ها را حفط كنيم، نه به بهانۀ چشم انداز تيشه به ريشۀ خود بزنيم».

این باستان شناس دربارۀ سازۀ ساخته شده در بخش ورودی بیشاپور نیز به تارنمای فرهنگی مهرگان گفت : « بی گمان همگی می دانيم كه از پشت بيشاپور در انتهای جنوبی، عَرصه آغاز و تا پشت سنگ نگاره های آن سوی رودخانه (تنگ چوگان) دنباله می يابد و حريم در پس از خط عَرصه جای می گيرد. بهتر آن است که كافی شاپ در بيرون از عَرصه و در جایگاهی زیبنده در حريم تعريف می شد، آن هم با ساختار هَمگون با محيط و چشم انداز فرهنگی. به دید من بهتر بود كه بخشی از ساختمان پیشین اداره ميراث فرهنگی در بيشاپور به نمازخانه اختصاص می يافت و حتا می توان كافی شاپ را در آن جا برپا کرد و از پیوست (الحاق) بخش های تازه تر به بدنۀ عَرصه بيشاپور پرهیز (اجتناب) می شد. پدیداری ساختارهای تازه بيشتر به عرصه آسیب زده و می تواند در آينده در جريان ثبت جهانی بیشاپور دشواری پدید آورد. كاركنان می توانند به ساختمان پايين دست كه در اختيار پايگاه ميراث فرهنگی است، رفته و ساختمان پیشین اداره ميراث فرهنگی كه دركنار دره جای دارد به جایگاه نمازخانه، كافی شاپ و جایگاه خريد و فروش صنايع دستی در پیوند با آثار بيشاپور باشد».

شهر باستانی بیشاپور در 23 کیلومتری کازرون جای گرفته است و با شمارۀ 24 در تاریخ 24 شهریور 1310 به ثبت ملی رسیده است.

 

نگاره های زیر را که هفتۀ پیش گرفته شده است، ببینید :

 

 

 



سازه ای جدید که در عرصه بیشاپور ساخته شده و بنا است به کافی شاپ تبدیل شود که خلاف قانون های میراث فرهنگی است


گل سنگ ها در جای جای نیایشگاه آناهیتا رخنه کرده است


افراد بومی که بر روی آثار تاریخی راه می روند!؟

پایه ستونی که شکسته شده و رو به نابودی است




گسترش ترک و شکاف ها بر روی پایه ستون ها، آینده تاریکی را برایشان رقم خواهد زد


وضعیت اندوه بار پایه ستون های مدرسه دوران آل بویه در بیشاپور

تنها نشان گردونۀ مهر در بیشاپور که درحال پاک شدن از صفحۀ روزگار است و جای افسوس دارد

 

 

 

 

 

 

*پژوهشگر تاریخ و فرهنگ ایران راهنمای گردشگری خبرنگار آزاد کُنشگر میراث فرهنگی و گردشگری دبیرانجمن مهرگان



1395/11/18
بازدید : 1934


دیدگاه ها

دیدگاه خود را بنویسید