مرگ خاموش سنگ نبشتۀ ساسانی «سَر مشهد» کازرون

پنج شنبه 9 فروردین 1403





مرگ خاموش سنگ نبشتۀ ساسانی «سَر مشهد» کازرون



 

 

 

 





 

تارنمای فرهنگی مهرگان گروه میراث فرهنگی سیاوُش آریا*

 

 

سنگ نبشتۀ پهلوی ساسانی نامدار به «سَر مَشهد» که از آن با نام بزرگ ترین سنگ نبشتۀ ساسانی ایران یاد می کنند در خطر حذف از چهرۀ تاریخ قرار دارد. گذشت زمان و رِخنۀ عوامل طبیعی و بیولوژیکی و همچنین عوامل اِنسانی و رسیدگی نکردن به آن، مرگ خاموش و آرام یادگار ساسانیان را رقم زده است.

 

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، بزرگ ترین سنگ نِبشتۀ پهلوی ساسانی ایران رنگ باخته و درحال پاک شدن از چهرۀ تاریخ و صفحۀ روزگار است. بر روی بخش هایی از این سند ارزشمند، نابخردان فرومایه درگذشته با رنگ سرخ تیره، یادگاری نویسی کرده و به آن آسیب رسانده اَند. همچنین درجای جای سنگ نبشتۀ پهلوی «سَر مَشهد» سوراخ های ریز و درشتی پدیدار شده است که بسیار برای یادگار ساسانیان زیان بار بوده و باید هرچه زودتر از سوی کارشناسان و مرمت گران درزها و سوراخ ها پُر شود. عوامل بیولوژیکی (گُل سنگ ها) همانند خُوره به جان سنگ نبشته پهلوی «سَر مشهد» اُفتاده و نفس هایش را بریده و دیگر تاب و توانی ندارد و رنگ از رُخساره اَش پریده و هردم با مرگ دست و پنجه نرم می کند و چشم به راه است تا شاید من و تو، یاری رسان آن باشیم. گذشت زمان و رِخنۀ آب ناشی از بارندگی ها و نم و رطوبت، لکه های قهوه ای و تیره رنگی را پدید آورده و یادگار ساسانیان را با خطر جدی و نابودی روبه رو کرده است.

 

اما شاید بدترین درد سنگ نبشتۀ پهلوی «سَر مشهد» در شهرستان کازرون را بتوان بی تفاوتی و رسیدگی نکردن مسوولان و مدیران فرهنگی به ویژه سرپرست اصلی آثار تاریخی فرهنگی کشور یعنی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی دانست. کمبود بودجه و نیروی کار در وزارت میراث فرهنگی سبب شده است تا بیشتر یادگارهای تاریخی فرهنگی کشور در خطر نابودی و حذف قرار گیرند. از سویی، به اَنگیزۀ کمبود بودجه در وزارت خانۀ میراث فرهنگی که موضوع بسیار مهمی است، سبب شده تا مدیران و مسوولان این وزارت خانه نتوانند تصمیم گیری های درستی در رابطه با پاسداری و نگهداری یادگارهای تاریخی فرهنگی داشته باشند و بیشتر مدیران و مسوولان میراث فرهنگی در استان ها سرگرم کاغذ بازی های اِداری و چانه زنی با دیگر نهادها و اُرگان های دولتی همانند شهرداری باشند. در فَرجام نیز، این آثار تاریخی فرهنگی ارزشمند و تکرارناپذیر کشور است که یکی پس از دیگری از چهرۀ تاریخ پاک و برای همیشه از صفحۀ روزگار حذف خواهد شد. و من و تو نیز، تنها باید بینندۀ نابودی یادگارهای گذشتگان پاک سرشت خویش باشیم و در پایان با اَفسوس و دریغ از ویرانی آن ها یاد کنیم. و داستان تکراری نابودی آثار تاریخی فرهنگی هم چنان دنباله دارد و به گفته ای " روز از نو، روزی از نو " .

 

 

شعار زیبای گردشگری، تنها دستاورد مدیران برای حفظ آثار تاریخی!

 

 

اما سخن درخُور نگرش آن است که، چند سالی است در میان مدیران و مسوولان فرهنگی کشور شعار گردشگری باب شده و در همۀ نشست ها، هَمایش، سخنرانی و گفت و گوها، شعار دلنشین و زیبای گردشگری سر داده می شود، ولی هیچ تاثیر شایسته و مناسبی تا کنون برای گردشگری و میراث فرهنگی کشور، آن گونه که باید رُخ نداده و به پاسداشت و نگهداری بهتر آثار تاریخی فرهنگی بیرون از شهرها نیانجامیده است.

این دشواری ها درحالی روی می دهد که با اَندکی هوشیاری و نگاهی به جهان پیرامونی و تجربۀ دیگرکشورها در می یابیم که نخستین و مهم ترین نکته درگردشگری پایدار، پاسداشت و نگهداری از زیست بوم، جنگل،کوه ها، رودها و مهم تر از همه، یادگارهای تاریخی و فرهنگی کشور است که با مدیریت درست و نگاهی ژرف (عمیق) و دلسوزانه به همراه مهر به میهن (که باید در تک تک همۀ مدیران کشور نهادینه باشد) می توان اَفزون بر نگاهداشت این ارزش ها، سود و بهرۀ فراوانی نیز به دست آورده و کشور را از رکود اقتصادی نجات داد. و این مهم تا هنگامی که همۀ نهادها، اُرگان ها و به ویژه نمایندگان مجلس به آن ورود پیدا نکنند، به دست نخواهد آمد. از همین روی، تنها شعار زیبای گردشگری سَر دادن از سوی مسوولان و مدیران فرهنگی کشور و ارایۀ آمارهای غیرکارشناسی، نه تنها دردی را درمان نخواهد کرد، بلکه سبب هدر رفت سرمایه های اصلی کشور که همان جوانان و توانایی آن ها بوده، خواهد شد.

 

اما کارشناسان و کُنش گران میراث فرهنگی نیز بارها و بارها به رَوند بسیار بد نگهداری و پاسداری از یادگارهای تاریخی فرهنگی کشور هُشدار داده و خواستار رسیدگی و توجه بیشتر مسوولان میراث فرهنگی شده اند. با این همه، هم چنان بینندۀ دست اَندازی، آسیب رسانی و نابودی آثار تاریخی و فرهنگی کشور هستیم.

 

 

سنگ نبشتۀ پهلوی «سَر مشهد»، جایگاه ویژه ای نزد زبان شناسان دارد

 

 

سنگ نبشتۀ پهلوی نامدار به «سَر مشهد» در شهرستان کازرون که از آن با نام بزرگ ترین سنگ نبشتۀ ساسانی ایران نام می برند، یکی از مهم ترین و ارزشمندترین نگاشته های تاریخی فرهنگی و باستانی کشور است که نزد باستان شناسان و زبان شناسان دارای اَرج ویژه ای است و از دیدگاه تاریخ اجتماعی و سیاسی و آیینی دورۀ ساسانیان قابل بررسی بوده و جایگاه بسیار بالایی نزد کارشناسان اَمر دارد.


بانو شهرزاد اَسدی، زبان شناس و استاد دانشگاه پیشتر دربارۀ سنگ نبشتۀ پهلوی «سَر مشهد» به تارنمای فرهنگی مهرگان گفته است : « سنگ نِبشته هایی که از زمان باستان برجای مانده اَند از ارزش زبان شناسی ویژه ای بهره مند هستند. زیرا درهنگامی نگاشته شده اند که زبان مورد نظر، پویا و مورد بهره بوده است. از این گذشته، سرچشمه های (منابع) خوبی برای آگاهی رسانی تاریخی در زمینه های گوناگون به شمار می روند».

 

این کارشناس اَرشد زبان های باستانی و فرهنگ ایران در دنبالۀ سخنانش گفته است : «چهار سنگ نبشته ای که از «کَرتیر»، موبد بزرگ ساسانی برجای مانده، درگروه سنگ نبشته های دولتی به شمار می رود. «کَرتیر» هم زمان با شش پادشاه از اَردشیربابکان تا «نَرسی» یا «نرسه» بوده و نوشتارهایش را در زمان اوج قدرتش یعنی در زمان پادشاهی بهرام دوم در نقش قهرمانان (رجب)، نقش رستم، سازۀ نامدار به کعبه زرتشت و سَرمشهد کازرون و پیرامون موضوعی مشترک، نگاشته است. بنا به دیدِ زنده یاد اَحمد تفضلی، سنگ نبشتۀ سَرمشهد کازرون، کهن ترین آن ها و نگارش اصلی است».

 

بانو اَسدی اَفزوده است : «موضوع های مطرح شده در سنگ نبشتۀ پهلوی «سَر مشهد» بر این پایه اَند : یادکرد فهرستی از استان های (ایالات) ایران و سرزمین هایی که در زمان شاهپوریکم سر به قدرت ایران سپره اند.کوشش موبد کَرتیر برای ماندگاری آیین مَزدیَسنا (زرتشتی) در قلمرو ساسانی و دفاعش از این آیین در برابر رِخنۀ دیگر آیین ها و در پایان گزارش (شرح) معراج او به آسمان (که به گونۀ نُمادین بوده) است».

 

این اُستوره شناس دربارۀ ارزش سنگ نبشتۀ پهلوی «سَر مشهد» به تارنمای فرهنگی مهرگان گفت : « برآوردی از سخنان یاد شده به روشنی بیانگر ویژه بودن و ارزشمندی این سنگ نبشته است. زیرا که سندی بسیار مهم و با ارزش دربارۀ آگاهی از شرایط آیینی و مرزهای سیاسی آن روزگار است که هرکدام در جایگاه خود، سرنخ هایی ارزشمند را برای کَنکاش زمینه های یاد شده به دست می دهد».


وی در پایان به پاسداری و نگهداری و برطرف کردن دشواری ها و آسیب های وارده به این یادگار تاریخی فرهنگی ارزشمند پافشاری می کند.

 

 

یک کارشناس مرمت : باید هرچه زودتر تمهیداتی را برای سنگ نبشتۀ پهلوی «سَر مشهد» اندیشید

 

 

در زمینۀ نگهداری بهتر و دشواری های سنگ نبشتۀ پهلوی «سَر مشهد» یک دکترای مرمت آثار، بناها و اَشیای تاریخی به تارنمای فرهنگی مهرگان گفت : « شدت آسیب ها بر روی سنگ نبشتۀ یاد شده رو به اَفزایش است، مگر این که چاره اَندیشی هایی شتابنده (تمهیداتی عاجل) برای آن فراهم شود. یکی از کارهای مهم، مبارزه با عوامل بوتانیکی گیاهی و گُل سنگ ها است که هرچند مدت یک بار باید آن را ضدعفونی کرده تا از رشد و ریشه دوانیدن آن ها پیشگیری شود».

 

سیامک علی زاده در دنبالۀ سخنانش گفت : « باید همۀ ترک ها و شکاف ها را با رزین و ترکیبی از مصالح همانند پُرکرده تا از ورود هوا و رطوبت به درون شکاف ها پیشگیری شود. زیرا این سوراخ ها و شکاف ها سبب رشد و پیشرفت فرسودگی در درون ساختار سنگ ها خواهد شد».

 

دکترعلی زاده در پایان اَفزود : «پس از پاک سازی یادگاری نویسی ها و لکه های زنگ و بقایای گُل سنگ ها بر روی آن، سنگ نبشته را باید با مواد نگهدارنده (محافظ) تازه از ترکیبات نانویی که هیچ گونه تاثیر ظاهری و جانبی بر روی سنگ ندارد، بهره برد و تمیز کرد. این پوشش سبب نگهداری و حفظ نمای سنگ در برابر رطوبت، لکه ها، باران و غیره خواهد شد. ازسویی، باید هرچند مدت یک بار آن را از سرگرفت (تجدید کرد)».

 

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، سنگ نبشته پهلوی «سَرمشهد» به درازای پنج متر و 20 سانت و پهنای دو متر و 70 سانت در بلندای (ارتفاع) 25 متری از سطح زمین و درست بالای سر سنگ نگارۀ بهرام دوم جای گرفته است. این نبشته (کتیبه) از دید اَندازه، بزرگ ترین سنگ نبشتۀ پهلوی ساسانی ایران به شمار می آید. سنگ نبشته پهلوی «سَر مشهد» در 58 رَج (سطر) نگاشته شده است.


سنگ نبشته پهلوی ساسانی و سنگ نگاره بهرام دوم در سَرمشهد کازرون به همراه یک دیگر در 20 بهمن ماه 1318خورشیدی و با شمارۀ 336 به ثبت ملی رسیده است.

 

 

نگاره های زیر را که در اواخر بهمن ماه گرفته شده است، ببینید :

 

 

 


سوراخ هایی که در جای جای سنگ نبشته و بر روی حروف پهلوی ساسانی ایجاد شده و بسیار خطرناک است


سوراخ بزرگی که در وسط سنگ نبشته ساسانی سرمشهد از گذشته ایجاد شده و در حال رشد است


ترک و شکاف هایی که بر روی سنگ نبشته ساسانی سرمشهد از گذشته ها ایجاد شده و در حال رشد است


مرمت هایی که در گذشته با سیمان بر روی سنگ نبشته ساسانی سرمشهد انجام شده و خود آسیب رسان است و باید اصلاح شود


یادگاری نویسی با رنگ در سال های گذشته آسیب های جدی به سنگ نبشته سرمشهد رسانده است


نفوذ آب باران بر روی بزرگ ترین سنگ نبشته ساسانی، آنرا در خطر حذف قرار داده است


بخش بزرگی از کتیبه ساسانی قابل خواندن و دیدن نیست و در حال نابودی است


وضعیت اسف بار مهم ترین و بزرگ ترین سنگ نبشته پهلوی ساسانی ایران


لکه های قهوه ای که بر روی سنگ نبشته ساسانی سرمشهد از گذشته ها ایجاد شده و باید زودتر مورد پاکسازی قرار گیرد وگرنه فاجعه آفرین خواهد بود


سنگ نبشته پهلوی ساسانی سرمشهد کازرون و روزگار غم انگیز امروز آن

 

 

 

 







*پژوهشگر تاریخ ایران و میراث فرهنگی خبرنگار آزاد کُنشگر میراث فرهنگی، گردشگری و زیست بوم راهنمای گردشگری دبیر انجمن مهرگان



1399/12/11
بازدید : 852


دیدگاه ها

دیدگاه خود را بنویسید