تارنمای فرهنگی مهرگان – گروه میراث فرهنگی – سیاوُش آریا*

عَرصه و حریم ممنوعۀ میراث جهانی پاسارگاد با دیوارکشی و توسعۀ گورستان روستای «مادرسلیمان» که نقضِ ضابطۀ عَرصه به شمار می آید، شکسته شد تا بار دیگر بینندۀ زیرپا گذاشتن قانون های میراث فرهنگی باشیم.

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، پاسارگاد یک گنجینۀ فرهنگی است که نه تنها برای ایرانیان و تاریخ ایران اَهمیت دارد، بَساکه در تمدن جهانی بنا بر اَنگیزه هایی، مقام والایی یافته است. یکی از این اَنگیزه ها آن است که پاسارگاد یادبود کورش بزرگ است، فردی که با اَرج و اِحترام به حقوق مردم دیگر کشورها و بازگردانیِ (اِعاده) آبروی رفتۀ تیره ها (اَقوام)، راه تازه ای در سیاست و کشورداری گشود و دوره ای نوین برای تاریخ بشری باز کرد. پس از او، آیین فرمانفرمایی مطلقه و ستمگرانۀ آشوری و بابلی از حقانیت بی بهره شد و فرمانروایی با پذیرش مسولیت و مردم داری یکنواخت شد. دیگر آن که پاسارگاد، مجموعۀ هنر خاور قدیم (مشرق) را یک جا گرد آورد و به هنرمندان کشورهای گوناگون اجازه داد چیره دستی خویش را در خدمت هنری جامع و شاهانه به کار گیرند و نوآوری (خلاقیت) هنری خود را با طرح ساده، ولی متمایز پارسی بیامیزند و پدیده ای بیافرینند که اوج هنری مشرق زمین را بنماید.

پاسارگاد نخستین نشانۀ آشکار همکاری تمدن ها در قالب هنر است. همچنین پاسارگاد آرامگاه شهریاری را دربر دارد که پدر ایرانیان و شاه نمونه در دادگری (عدل) و سیاست برای جهان قدیم و نجات دهندۀ تیره های (اَقوام) سرگردان و تبعیدی بوده است، پادشاهی که ستایش او در کتاب مقدس یک هزار میلیون از افراد جهان بازتابیده است و یاد او با یاد ایران و قانون ایران و جوانمردی ایرانی آغشته (عجین) است. از همین روی، این مکان نه تنها در زمان باستان از اهمیت عاطفی و آیینی برخوردار بوده، بَساکه در زمان های پَسین نیز با پیوندش با داستان های اسلامی و آوازه اَش به «مشهد مادرسلیمان» تقدس خویش را حفظ کرده است، تا بدان جا که این اهمیت آیینی پیش از شناخته شدن آرامگاه کورش در آغاز سدۀ نوزدهم میلادی، بدان جنبۀ ویژۀ دینی و اسلامی بخشیده بود. سرانجام این که پاسارگاد نخستین نماد شکوفایی هنرهای مِهرازی (معماری)، پیکرتراشی، رنگ آمیزی و شبیه سازی در دورۀ هخامنشی را نگاه داشته و اُلگوی پارسه (تخت جمشید) شده است. بدون شناختن پاسارگاد، دریافتن رازهای پارسه شدنی نیست. با شناخت پاسارگاد ریشه های هنری ایران در دوران های پَسین نیز، بهتر نمایان خواهد شد. (راهنمای جامع پاسارگاد، شادروان پِروفسور شاهپور شهبازی، رویه 9 و 10)

خَدشه دار شدن ضابطۀ عرصۀ پاسارگاد با دیوارکشی گورستان «مادرسلیمان»

اما با همۀ اَرج و اَرزشی که مجموعۀ تاریخی پاسارگاد در جهان دارد و اَرزنده ترین و مهم ترین میراث جهانی ایرانیان به شمار می آید، گویا در سرزمین خویش غریب اُفتاده و تنهاست و یادگارهای اَرزشمندش را نه تنها پاس نمی دارند، بَساکه به آن نیز دست درازی کرده و حرمت و شان و جایگاه والای آن را هم خَدشه دار می کنند!

در تازه ترین بازدید میدانی نگارنده، دیوارکشی در گورستان روستای «مادرسلیمان» به بهانۀ توسعۀ آن، رُخ داده که نقض ضابطۀ عَرصۀ میراث جهانی پاسارگاد است و چسبیده به عَرصه و فنس کشی گِرداگرد مجموعۀ تاریخی پاسارگاد و رو به روی آرامگاه کورش بزرگ است و روشن نیست که چگونه مسولان میراث فرهنگی شهر پاسارگاد و پایگاه جهانی پاسارگاد آن را نادیده گرفته و از کنارش به سادگی گذشته اَند. این در حالی است که بر پایۀ قانون های میراث فرهنگی، هرگونه توسعه و ساخت و ساز و پِی کَنی و غیره در حریم بناها و آثار ملی و جهانی ممنوع بوده و تخلف به شمار می آید و هیچ فرد یا نهاد و اُرگانی حق ندارد که قانون را زیر پا گذاشته و خَدشه دار کند. زیرا هیچ کس یا نهادی فراتر از قانون نیست و همه باید به قانون اِحترام گذاشته و در برابر قانون یکسان هستند. همچنین همان گونه که گفته شد، توسعۀ گورستان «مادرسلیمان» درون عَرصۀ میراث جهانی پاسارگاد است و نقض ضابطه های عَرصه به شمار می آید و ممنوع است و باید هرچه زودتر برچیده شود. زیرا خطر خروج از سازمان یونسکو در کَمین مجموعۀ جهانی پاسارگاد خواهد بود.

از سویی، بر پایۀ مادۀ 560 قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)، هرکس بدون اجازه از وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کشور، یا با تخلف از ضابطۀ مصوب و اِعلام شده از سوی این وزارت خانه، در حریم آثار تاریخی  فرهنگی نام برده در این ماده، عملیاتی اَنجام دهد که سبب تزلزل بنیاد بناها شود، یا در نتیجه آن عملیات، به بناها و آثار نام برده خرابی یا لطمه وارد شود، اَفزون بر رفع آثار تخلف و پرداخت خسارت وارده، به زندان از یک تا سه سال محکوم خواهد شد.

با این همه، کارشناسان و کُنشگران میراث فرهنگی خواستار برچیدن دیوارکشی و ممنوعیت توسعۀ گورستان «مادرسلیمان» شده اَند. همچنین خواستار بازنگری در پروانۀ کار معدن مرادی و دیگر معدن ها و ساخت و سازها در حریم های میراث جهانی پاسارگاد هستند.

نیاز به یادآوری است که «تُل نخودی» که به ثبت ملی نیز رسیده و آثاری از هزارۀ سوم و دوم پیش از میلاد در آن به دست آمده است در نزدیکی معدن مرادی و گورستان «مادرسلیمان» یعنی در مرز این دو، جای گرفته است که تابلو میراث فرهنگی در کنار تپه نصب شده و هشدارهای لازم و قانون های مربوطه بر روی آن نگاشته شده است و معدن مرادی در حریم ممنوعۀ همین محوطه نیز جای دارد.

پدیداری معدن شن و ماسه در مرز حریم درجه دو پاسارگاد با مجوز میراث فرهنگی!

اما در بستر رودخانۀ فصلی نامدار به «زمان بیگ» و ورودی جنگل چاه بید و پس از روستای اَبوالوَردی در مرز حریم درجه دو و درجه سه میراث جهانی پاسارگاد، معدن سنگ مرادی سرگرم کار است که در بستر برداشت ممنوع مسیل تنگ خرسی جای گرفته است. همچنین بخشی از دست اَندازی های معدن در حریم درجه دو و ممنوعه است که نباید پروانه (مجوز) کار داده می شده، ولی شوربختانه میراث فرهنگی شهرستان کوتاهی کرده است و بهتر است پروانۀ کار لغو شود و در تمدید سالانۀ پروانۀ معدن از دنبالۀ کار پیشگیری شود.

در بخشی از ضوابط حریم درجه دو میراث جهانی پاسارگاد آمده است :

هرگونه اِستخراج مواد معدني و مصالح، همانند شن، ماسه، سنگ و غيره در محدودۀ حريم ممنوع است.

همچنین در بخشی از ضوابط حریم درجه سه (حریم مَنظری) میراث جهانی پاسارگاد نیز آمده است :

ساخت هرگونه کارخانه، کارگاه و يا تأسيسات صنعتي آلاينده ممنوع است.

سخن درخُور نگرش این است که، باید ضعف های خط های حریم درجه دو و درجه سه که در گذشته اَنجام شده و کوتاه در نظر گرفته شده، برطرف شود و نیازمند بازنگری در راستای گسترش خط های حفاظتی در حرایم میراث جهانی پاسارگاد است.

با این همه، نگارنده برپایۀ مسولیت اجتماعی خویش به ادارۀ کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان رفته و موضوع را به آگاهی مسولان مربوطه رسانده و خواستار پیگیری آن ها شده است.

پایگاه میراث جهانی پاسارگاد، یک سال است مدیر ندارد!

یکی از ضعف های پایگاه میراث جهانی پاسارگاد، نداشتن مدیر است و نزدیک یک سال است که پایگاه از داشتن مدیر محروم بوده و سرپرستی پایگاه جهانی پاسارگاد بر دوش مدیر میراث فرهنگی شهرستان پاسارگاد است! و همین ضعف بزرگ و مهم، سبب دست اَندازی ها در حریم ممنوعۀ میراث جهانی پاسارگاد شده است. به باور کارشناسان و کُنشگران میراث فرهنگی بهتر است هرچه زودتر مدیری آگاه، متخصص، دلسوز و با تجربه از استان گزینش شده و مدیریت پایگاه را در دست گیرد. همچنین کارشناسان میراث فرهنگی با نگرش به تجربه های تلخ گذشته در مدیریت میراث جهانی پارسه (تخت جمشید) و پاسارگاد به شدت از بهره گیری مدیران غیراستانی و غیرمتخصص ناراضی بوده و در این باره هُشدارهای لازم را می دهند.

باید دانست که، ساخت و سازهای غیرمجازی که در پهنه های گوناگونی همانند زمین های کشاورزی و باغی، مراتع، محدودۀ شهری و روستایی و در حریم میراث های جهانی روی می دهد، در راس امور فرمانداری شهرستان، دادگستری، جهاد کشاورزی، میراث فرهنگی، منابع طبیعی، محیط زیست، راه و شهرسازی، شهرداری، بنیاد مسکن هستند که وظیفۀ پیشگیری از ساخت و سازها را بر دوش دارند.

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، ایرانیان کورش بزرگ را در همۀ دورۀ هخامنشی به عنوان آیینۀ تمام نمای تیره ای (قومی) و نمونۀ مردانگی و پهلوانی و ساده زیستی و سرفرازی می دانستند و آرامگاه او را سِپَند (مقدس) می داشتند. پس از هخامنشیان هم، این اِحترام برجای ماند و در شکل های گوناگون نمود پیدا کرد.

پاسارگاد در 135 کیلومتری شهر شیراز و در شمال باختری (غربی) استان زرخیز پارس جای دارد و مهم ترین و اَرزنده ترین یادگار تاریخی کشور و گل سَرسبد و دُردانۀ یادمان های فرهنگی – تاریخی ایرانیان به شمار می آید.

نگاره های زیر را که به تازگی گرفته شده است، ببینید :

حریم و عرصه میراث جهانی پاسارگاد شکسته شد

توسعه گورستان مادرسلیمان در حریم درجه یک و ممنوعه و چسبیده به محوطه میراث جهانی پاسارگاد زنگ خطری است برای خروج یادمان جهانی ایران از یونسکو

تابوک هایی که به تازگی بالا آمده و ساخت و سازهایی که تخلفی آشکار است

توسعه گورستان مادر سلیمان در کنار محوطه میراث جهانی پاسارگاد،نقض قانون اساسی کشور است

ایجاد معدن سنگ در بستر رودخانه فصلی زمان بیگ و در مرز حریم درجه 2 میراث جهانی پاسارگاد ممنوع است

معدن سنگ مرادی پس از روستای ابوالوردی پاسارگاد و لب جاده ایجاد شده است

برداشت شن و ماسه از بستر رودخانه فصلی زمان بیگ، جدا از خدشه دار شدن حریم میراث جهانی پاسارگاد، آسیب های محیط زیستی و طبیعی برجای خواهد گذاشت

*پژوهشگر تاریخ ایران و میراث فرهنگی – خبرنگار آزاد – کُنشگر میراث فرهنگی، گردشگری و زیست بوم – راهنمای گردشگری – دبیر اَنجمن مهرگان