یورش پیاپِی قاچاقچیان به سنگ نبشتۀ ساسانیِ «تَنگِ خشک» !

یورش پیاپِی قاچاقچیان به سنگ نبشتۀ ساسانیِ «تَنگِ خشک» !

یورش پیاپِی قاچاقچیان به سنگ نبشتۀ ساسانیِ «تَنگِ خشک» ! تارنمای فرهنگی مهرگان – گروه میراث فرهنگی – سیاوُش آریا* قاچاقچیان یادمان های تاریخی و فرهنگی با یورش های پِیاپِی و دست درازی های گُسترده در چندین سال پشت سرهم و با شکستن چندین بخش از سنگ نبشتۀ پهلوی ساسانی نامدار به «تَنگِ خُشک» در شهرستان مَرودَشت، به یادگار ساسانیان آسیب های برگشت ناپذیری را وارد کرده و آن را در سراشیبی نابوی قرار داده اند. به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، در میان کشورهای دارای تمدن گذشته، ایران همچون سرزمینی دیرپا و کهن سال از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده و سرچشمه ها (منابع) و مدرک های تاریخی و باستان شناسی نمایان گر شکوفایی فرهنگی این سرزمین در درازنای تاریخ بوده است. در این میان، سنگ نبشته ها (کتیبه ها) همچون یکی از ارزشمندترین و استوارترین (موثق ترین) سرچشمه های اطلاعاتی دربرگیرندۀ نکته هایی است که از جنبه های گوناگون قابل بررسی هستند، به گونه ای که تاریخ نگاران، باستان شناسان، زبان شناسان و جامعه شناسان هرکدام به خوبی می توانند پرسش های خود را از این عنصرهای فرهنگی بازیابی کنند. همچنین با پژوهش و مطالعۀ سنگ نبشته ها بخشی از اِبهام های تاریخی رمزگشایی و با اَنگیزه های محکم و استوار(متقن) و گویا به اِثبات می رسد. با این همه، سنگ نبشته های باستانی ایران که بیشتر آن ها در درون دشت و کوه ها و روستاها هستند، نه تنها به خوبی نگهداری و حفاظت نمی شوند، بلکه بیشتر آن ها در شرایط بسیار بدی به سر می برند و در تیررَس سوداگران یادمان های تاریخی و فرهنگی قرار گرفته و آسیب های فراوانی دیده اَند. یورشِ پیاپِی قاچاقچیان به سنگ نبشتۀ «تَنگِ خُشک» اما سوداگران یادمان های تاریخی و فرهنگی و قاچاقچیان بیمار میراث فرهنگی به بهانه های پوچ و خیال اَنگیز یافتن گنجی که هیچ وجود خارجی ندارد، پِیاپِی و در چندین سالِ پشت سرهم و در نبود نظارت ها و با خیالی آسوده به سنگ نبشتۀ پهلوی ساسانی بسیار ارزشمند نامدار به «تَنگِ خُشک» یورش برده و به چندین بخش از یادگار ساسانیان آسیب های برگشت ناپذیری را وارد و آن را در سراشیبی نابودی قرار داده اند که دل هر دوست دار تاریخ و فرهنگ ایرانی با دیدن چُنین صحنه هایی به درد می آید و آه از نهاد آدمی بلند می شود. ولی داستان ما آن هنگام غم اَنگیزتر و تلخ تر خواهد شد که بدانیم سودجویان فرومایه و بیمار دو سال پیش با متۀ برقی به جان یادگار ساسانیان اٌفتاده و درون سنگ را سوراخ کرده و نشانه های نابخردی و بی شعوری خود را برجای گذاشته اند که به راستی اَشک از چشمان هر میهن دوستی با دیدن آن، روان شده و اَندوهگین خواهد شد. همچنین قاچاقچیان میراث فرهنگی درگذشته و چندین سال پیش زیر سمت شمالی و جنوب یادگار ساسانیان را کَنده و گُود کرده و به بخشی از آن آسیب رسانده اند، ولی خوشبختانه به سبب سنگینی و بزرگی اثر، نتوانسته اند این سنگ نبشته را با خود ببرند. اما این سوگ نامه را پایانی نیست و تازه آغاز کار است! در همین امسال، چپاول گران میراث فرهنگی داعش وار و با بی رحمی هرچه تمام به جان یادگار ساسانیان اُفتاده و به چندین بخش آن آسیب جدی رسانده و با سنگ یا شِی ای نوک تیز به یکی از نوشته های پهلوی ساسانی و دَخمَک تراشیده شده روی سنگ یورش برده و آسیب های فراوان و برگشت ناپذیری را وارد آورده اند. از سویی، لبۀ پایین دَخمک را شکسته و بخش پایین دیگر نوشتۀ پهلوی ساسانی را شکسته و نشانه های وحشی گری و نابخردی خود را برجای گذاشته اند تا سوگ نامۀ ما کامل شود و تنها جای افسوس و دریغ های بی شماری برای ما برجای ماند. با این همه، نگارنده برپایۀ مسولیت اجتماعی و شهروندی خویش به ادارۀ کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان رفته و در گفت و گو با کارشناسان اَمر داستان دست درازی ها و چالش های موجود سنگ نبشتۀ «تنگِ خشک» را بازگو کرده است. همچنین کارشناسان میراث فرهنگی با تایید کَند و کاوهای غیرمجاز سودجویان در زیر یادگار ساسانیان در بخش شمالی و جنوبی آن، موضوع را وابسته به سال های گذاشته دانسته که خود به گونۀ میدانی از آن بازدید داشته اند. سوراخ کردن بخشی از سنگ نبشتۀ «تَنگ خُشک» با متۀ برقی نیز دیگر موضوعی بود که مورد گفت و گوی نگارنده قرار گرفت و با تایید کارشناسان میراث فرهنگی، آن را وابسته به دو سال پیش دانستند. اما دست درازی تاراج گران بیمار و فرومایه به دَخمَک تراشیده شده بر روی سنگ و بر روی یکی از نوشته های ساسانی و همچنین شکستگی پایین دیگر نوشتۀ پهلوی ساسانی همگی در چندین ماه گذشته روی داده که از جای آن ها به خوبی قابل تشخیص است و کارشناسان میراث فرهنگی از آن آگاهی نداشتند و بیانگر تازه بودن این دست درازی ها بوده است. دل نگرانی شدید کارشناسان میراث فرهنگی از نابودی یادمان های تاریخی کشور دراین میان، کارشناسان و کُنش گران میراث فرهنگی و دلسوزان نیز، پافشاری (تاکید) می کنند که اگر همین رَوند دنباله پیدا کند در آینده ای نه چندان دور باید همۀ یادمان های تاریخی بیرون از شهرها را تنها در لابه لای دفترها و بایگانی ها دید. آن ها می گویند، نخست باید هرچه زودتر در قانون های میراث فرهنگی بازنگری شده و ناتوانایی های (ضعف های) آن برطرف شود. از سویی، مجازات های سنگین تر و کارهای پیشگیرانه تری در برابر اِقدام های قاچاقچیان میراث فرهنگی به کار بسته شود تا عرصه بر سودجویان تنگ تر شود. همچنین کُنش گران میراث فرهنگی همواره پیشنهاد می کنند تا درسی به نام میراث فرهنگی و زیست بوم باید هرچه زودتر در آموزش و پرورش در دفترچه هایی کوچک از آغاز دبستان گنجانده شود تا فرزندان این مرز و بوم از خُردسالی با آن آشنا شوند. از دیگرسو، بایسته و ضروری است تا کارمندان و کارکنان وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به ویژه آن دسته که مستقیم با حفاظت یادمان ها در پیوند هستند، آموزش های لازم را ببینند. ناگفته نماند همۀ مدیران فرهنگی کشور، نمایندگان خانۀ ملت (مجلس) باید اَفزون بر آموزش و مطالعه در زمینۀ میراث فرهنگی و زیست بوم، افرادی آگاه و دلسوز بوده و به گفته ای میهن دوست باشند تا بتوان کارها را بهتر پیش برد. موضوعی که شوربختانه با آن کم تر روبه رو هستیم. کمبود نیروی یگان حفاظت میراث فرهنگی، چالشی بزرگ برای حفاظت از یادمان های تاریخی یکی از دشواری ها و چالش های مهم در وزارت میراث فرهنگی کشور، کمبود شدید نیروی کار در یگان حفاظت میراث فرهنگی به ویژه در شهرستان ها است. در بیشتر شهرستان های کشور تنها یکی دو تا نیروی یگان حفاظت از میراث فرهنگی وجود دارد و با نگرش به شمار فراوان و پراکنش یادمان های تاریخی در روستاها و آبادی ها، باید پذیرفت که نمی توان به درستی از یادمان های تاریخی و فرهنگی کشور پاسداری و نگاهبانی کرد. از سویی، برپایۀ قانون در روستاها و ده و آبادی ها وظیفۀ پاسداری و حفاظت از یادمان های تاریخی بر دوش دِهیاری ها و شورای شهر است که شوربختانه آن ها به درستی مسولیت خود را اجرا نکرده و همواره شانه خالی می کنند و بیشترین چالش و آسیب ها به یادمان های تاریخی در همین روستاها و آبادی ها رقم می خورد و جا دارد تا دولت و وزارت میراث فرهنگی در کنار آموزش های بیشتر به دِهیاران و دیگر مسولان مربوطه، خواستار پاسخ گویی آن ها باشند. زیرا وزارت میراث فرهنگی به هیچ روی و به تنهایی توانایی حفاظت و پاسداری از یادمان های تاریخی را ندارد و با نگرش به وضعیت موجود کشور و فقر فرهنگی و نبود آموزش، یادگارهای نیک گذشتگان یکی پس از دیگری از صفحۀ روزگار و چهرۀ تاریخ پاک خواهد شد. همچنین وزیر میراث فرهنگی باید برای اَفزایش نیروی یگان حفاظت با دولت و نمایندگان خانۀ ملت (مجلس) و مسولان مربوطه چانه زنی بیشتری کرده و این کار را در اولویت همۀ کارهای وزارت خانه قرار دهد. زیرا همان گونه که گفته شد، با کمبود شدید نیروی یگان حفاظت از میراث فرهنگی، امکان پاسداری و نگاهبانی از یادمان های تاریخی و فرهنگی به درستی انجام نخواهد شد. بازشناسی سنگ نبشتۀ ساسانی «تَنگ خُشک» در دره یا تنگه ای که امروزه به تنگ خشک نامدار شده است تخته سنگی بزرگ جای دارد که نزدیک 3 متر در 4 متر و بلندای 80 سانتی متر با نبشته هایی به پهلوی کتابی و رَج های (سطر) عمودی در سه سوی سنگ در آن نمایان است. اَفزون بر این، در سطح رویین آن سنگ حوض مانندی است به اندازۀ 32 سانتی متر در 83 سانتی متر و به عمق 23 سانتی متر که آن را با نام «دَخمَک» می شناسیم که در گذشته دارای درپوش نیز بوده است. هر سه سنگ نبشته به شدت آسیب دیده و کمابیش ناخوانا شده اند. آنچه از درونمایۀ سنگ نبشته ها می توان فهمید، آن است که دربارۀ یادبود و پیشکش باغ، بوستان، دهش و غیره سخن می گوید و نبشتۀ یک در لبۀ شمالی در 7 رَج و 50 در 40 سانتی متر، نبشتۀ دو که در 18 رج و در شمال باختری (غربی) تخته سنگ است که تنها نزدیک 10 رَج آن خوب و خواناست و با نگرش به درونمایۀ (مضمون) آن، کپی همان نبشته یک است، ولی کامل تر و آسیب بسیاری دیده و 120 در 72 سانتی متر است. نبشتۀ سوم نیز که بر روی خود سنگ و سطح رویین آشکار است در 16 رَج و 94 در 150 سانتی متر است، ولی به سبب آسیب های طبیعی و انسانی به گونۀ کامل ناخواناست و تنها چند واژه را از آن می شناسیم. نبشته های یک و دو مربوط به بخشیده شدن منطقه ای پر باغ از سوی کسی به نام فرخ بوده، پسر نُرمان (نریمان). به گمان فراوان نبشتۀ دو تاریخی دارد در رَج های (سطرها) 9 تا 12، که شوربختانه قادر به بازخوانی آن نیستیم. نبشتۀ سوم سراسر آسیب جدی دیده است. برگردان نبشتۀ یک «تنگِ خشک» : 1 – این کاریز (قنات) و باغ 2 – و بوستان و رز (تاکستان) 3 - و گل و درخت و خانه را 4 – فرخ بود نریمان 5 – به اَفزودگی (به فراوانی)، که از 6 – (دارایی) خویش بود 7 – فرمود دادن. (برگردان سعید عریان) برگردان سنگ نبشتۀ دو، «تنگ خُشک» : 1- فرخ بود نریمان فرمان 2- داد که از این 3- کاریز (قنات) و باغ و بوستان و خانه 4- فراز به دهید و بوی 5– گل...... 6– که ....... به کسی 7– از ...... 8- کردن، اگر مردِ 9- ....... سال 3 ....... 10- ........ 11- ........ ماه سپندارمذ 12- ....... خور ....... به ...... 13- ....... به ...... و خانه 14- ....... باغ ...... 15- ....... بود ...... 16- ......... 17- ....... ایشان 18– پسر خویش. (سعید عریان). رَج های 1 و 3 نبشتۀ دو، روی هم رفته با رَج های 4 و 1 تا 3 نبشتۀ یکم برابرند. باقی خوانش و برگردان به گونۀ کامل نامطمین است. (همان). برگرفته از کتاب یافته های تازه از ایران باستان، نوشتۀ پِروفِسور«والتر هینتس» برگردان دکتر پرویز رجبی. به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، سنگ نبشتۀ پهلوی ساسانی «تَنگِ خشک» دارای ارزش بسیار فراوانی نزد کارشناسان است و از دیدگاه تاریخ اجتماعی،دینی،باستان شناسی و میراث نیاکانی قابل بررسی هستند. از سویی، نگارش سنگ نبشته ها هم زمان با نوشتن (تالیف) است. به همین سبب از دید زبان شناسی دارای ارزش فراوانی است و به این وسیله می توانیم به شیوه و روش گفتار و نوشتار در دورۀ ساسانیان پِی ببریم و باید برای نگه داشت و حفظ آن کوشا باشیم و از آن به درستی پاسداری کنیم و یادگاری که هزار و اَندی سال است برجای مانده و به ما رسیده است را به درستی به آیندگان که صاحبان اصلی این سرزمین هستند، بسپاریم. سنگ نبشتۀ «تنگِ خشک» در شهرستان مَرودشت و در تنگه ای که درازای آن 20 کیلومتر و پهنای آن دو کیلومتر است جای گرفته و در 7 مهرماه 1354 خورشیدی با شماره 1111/2 در فهرست یادمان های ملی به ثبت رسیده است. نگاره های زیر را که به تازگی گرفته شده است، ببینید : وضعیت اندوه بار سنگ نبشته ساسانی تنگ خشک مرودشت هر دو سمت بالای دخمه ساسانی را به تازگی شکسته اند شکستگی بالای دخمه ساسانی شکستگی لبۀ دخمه ساسانی که به تازگی صورت گرفته است لبه دخمه ساسانی که در گذشته و باز میدانی نگارنده سالم بوده است دخمه ساسانی تراشیده شده بر تخته سنگ بزرک نامدار به تنگ خشک نوشته های پهلوی روی سطح رویین تخته سنگ در سال های گذشته که سالم بوده و سنجیده شود با نگاره پایینی شکستگی روی سطح نوشته های پهلوی ساسانی که به تازگی روی داده. با نگاره بالایی سنجیده شود شکستگی روی سطح سنگ نبشته پهلوی ساسانی که بر سطح رویین تخته سنگ است کند و کاوهای غیرمجاز قاچاقچیان زیر سنگ نبشته ساسانی تنگ خشک غارتگران با مته برقی به جان سنگ نبشته تنگ خشک در دوسال پیش افتاده اند این بخش از تخته سنگ در گذشته سالم بوده و دو سال پیش با مته برقی آنرا سوراخ کرده اند سنگ نبشتۀ پهلوی ساسانی شماره یک در تنگ خشک که در حال پاک شدن است شکستگی های جدید در زیر سنگ نبشته پهلوی شماره یک قاچاقچیان بیمار زیر سنگ نبشته ساسانی را خالی کرده اند ولی به دلیل سنگینی خود سنگ،نتوانسته اند آن را برُبایند سنگ نبشته پهلوی ساسانی شماره دو که در حال حذف از چهره تاریخ است پژوهشگرتاریخ ایران و میراث فرهنگی – خبرنگار آزاد* – کُنشگر میراث فرهنگی، گردشگری و زیست بوم – راهنمای گردشگری – دبیر انجمن مهرگان یکشنبه 30 مهر 1402 بازدید : 709

تارنمای فرهنگی مهرگان – گروه میراث فرهنگی – سیاوُش آریا*

قاچاقچیان یادمان های تاریخی و فرهنگی با یورش های پِیاپِی و دست درازی های گُسترده در چندین سال پشت سرهم و با شکستن چندین بخش از سنگ نبشتۀ پهلوی ساسانی نامدار به «تَنگِ خُشک» در شهرستان مَرودَشت، به یادگار ساسانیان آسیب های برگشت ناپذیری را وارد کرده و آن را در سراشیبی نابوی قرار داده اند.

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، در میان کشورهای دارای تمدن گذشته، ایران همچون سرزمینی دیرپا و کهن سال از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده و سرچشمه ها (منابع) و مدرک های تاریخی و باستان شناسی نمایان گر شکوفایی فرهنگی این سرزمین در درازنای تاریخ بوده است.

در این میان، سنگ نبشته ها (کتیبه ها) همچون یکی از ارزشمندترین و استوارترین (موثق ترین) سرچشمه های اطلاعاتی دربرگیرندۀ نکته هایی است که از جنبه های گوناگون قابل بررسی هستند، به گونه ای که تاریخ نگاران، باستان شناسان، زبان شناسان و جامعه شناسان هرکدام به خوبی می توانند پرسش های خود را از این عنصرهای فرهنگی بازیابی کنند. همچنین با پژوهش و مطالعۀ سنگ نبشته ها بخشی از اِبهام های تاریخی رمزگشایی و با اَنگیزه های محکم و استوار(متقن) و گویا به اِثبات می رسد. با این همه، سنگ نبشته های باستانی ایران که بیشتر آن ها در درون دشت و کوه ها و روستاها هستند، نه تنها به خوبی نگهداری و حفاظت نمی شوند، بلکه بیشتر آن ها در شرایط بسیار بدی به سر می برند و در تیررَس سوداگران یادمان های تاریخی و فرهنگی قرار گرفته و آسیب های فراوانی دیده اَند.

یورشِ پیاپِی قاچاقچیان به سنگ نبشتۀ «تَنگِ خُشک»

اما سوداگران یادمان های تاریخی و فرهنگی و قاچاقچیان بیمار میراث فرهنگی به بهانه های پوچ و خیال اَنگیز یافتن گنجی که هیچ وجود خارجی ندارد، پِیاپِی و در چندین سالِ پشت سرهم و در نبود نظارت ها و با خیالی آسوده به سنگ نبشتۀ پهلوی ساسانی بسیار ارزشمند نامدار به «تَنگِ خُشک» یورش برده و به چندین بخش از یادگار ساسانیان آسیب های برگشت ناپذیری را وارد و آن را در سراشیبی نابودی قرار داده اند که دل هر دوست دار تاریخ و فرهنگ ایرانی با دیدن چُنین صحنه هایی به درد می آید و آه از نهاد آدمی بلند می شود. ولی داستان ما آن هنگام غم اَنگیزتر و تلخ تر خواهد شد که بدانیم سودجویان فرومایه و بیمار دو سال پیش با متۀ برقی به جان یادگار ساسانیان اٌفتاده و درون سنگ را سوراخ کرده و نشانه های نابخردی و بی شعوری خود را برجای گذاشته اند که به راستی اَشک از چشمان هر میهن دوستی با دیدن آن، روان شده و اَندوهگین خواهد شد. همچنین قاچاقچیان میراث فرهنگی درگذشته و چندین سال پیش زیر سمت شمالی و جنوب یادگار ساسانیان را کَنده و گُود کرده و به بخشی از آن آسیب رسانده اند، ولی خوشبختانه به سبب سنگینی و بزرگی اثر، نتوانسته اند این سنگ نبشته را با خود ببرند. اما این سوگ نامه را پایانی نیست و تازه آغاز کار است! در همین امسال، چپاول گران میراث فرهنگی داعش وار و با بی رحمی هرچه تمام به جان یادگار ساسانیان اُفتاده و به چندین بخش آن آسیب جدی رسانده و با سنگ یا شِی ای نوک تیز به یکی از نوشته های پهلوی ساسانی و دَخمَک تراشیده شده روی سنگ یورش برده و آسیب های فراوان و برگشت ناپذیری را وارد آورده اند. از سویی، لبۀ پایین دَخمک را شکسته و بخش پایین دیگر نوشتۀ پهلوی ساسانی را شکسته و نشانه های وحشی گری و نابخردی خود را برجای گذاشته اند تا سوگ نامۀ ما کامل شود و تنها جای افسوس و دریغ های بی شماری برای ما برجای ماند.

با این همه، نگارنده برپایۀ مسولیت اجتماعی و شهروندی خویش به ادارۀ کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان رفته و در گفت و گو با کارشناسان اَمر داستان دست درازی ها و چالش های موجود سنگ نبشتۀ «تنگِ خشک» را بازگو کرده است. همچنین کارشناسان میراث فرهنگی با تایید کَند و کاوهای غیرمجاز سودجویان در زیر یادگار ساسانیان در بخش شمالی و جنوبی آن، موضوع را وابسته به سال های گذاشته دانسته که خود به گونۀ میدانی از آن بازدید داشته اند. سوراخ کردن بخشی از سنگ نبشتۀ «تَنگ خُشک» با متۀ برقی نیز دیگر موضوعی بود که مورد گفت و گوی نگارنده قرار گرفت و با تایید کارشناسان میراث فرهنگی، آن را وابسته به دو سال پیش دانستند. اما دست درازی تاراج گران بیمار و فرومایه به دَخمَک تراشیده شده بر روی سنگ و بر روی یکی از نوشته های ساسانی و همچنین شکستگی پایین دیگر نوشتۀ پهلوی ساسانی همگی در چندین ماه گذشته روی داده که از جای آن ها به خوبی قابل تشخیص است و کارشناسان میراث فرهنگی از آن آگاهی نداشتند و بیانگر تازه بودن این دست درازی ها بوده است.

دل نگرانی شدید کارشناسان میراث فرهنگی از نابودی یادمان های تاریخی کشور

دراین میان، کارشناسان و کُنش گران میراث فرهنگی و دلسوزان نیز، پافشاری (تاکید) می کنند که اگر همین رَوند دنباله پیدا کند در آینده ای نه چندان دور باید همۀ یادمان های تاریخی بیرون از شهرها را تنها در لابه لای دفترها و بایگانی ها دید. آن ها می گویند، نخست باید هرچه زودتر در قانون های میراث فرهنگی بازنگری شده و ناتوانایی های (ضعف های) آن برطرف شود. از سویی، مجازات های سنگین تر و کارهای پیشگیرانه تری در برابر اِقدام های قاچاقچیان میراث فرهنگی به کار بسته شود تا عرصه بر سودجویان تنگ تر شود. همچنین کُنش گران میراث فرهنگی همواره پیشنهاد می کنند تا درسی به نام میراث فرهنگی و زیست بوم باید هرچه زودتر در آموزش و پرورش در دفترچه هایی کوچک از آغاز دبستان گنجانده شود تا فرزندان این مرز و بوم از خُردسالی با آن آشنا شوند. از دیگرسو، بایسته و ضروری است تا کارمندان و کارکنان وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به ویژه آن دسته که مستقیم با حفاظت یادمان ها در پیوند هستند، آموزش های لازم را ببینند.

ناگفته نماند همۀ مدیران فرهنگی کشور، نمایندگان خانۀ ملت (مجلس) باید اَفزون بر آموزش و مطالعه در زمینۀ میراث فرهنگی و زیست بوم، افرادی آگاه و دلسوز بوده و به گفته ای میهن دوست باشند تا بتوان کارها را بهتر پیش برد. موضوعی که شوربختانه با آن کم تر روبه رو هستیم.

کمبود نیروی یگان حفاظت میراث فرهنگی، چالشی بزرگ برای حفاظت از یادمان های تاریخی

یکی از دشواری ها و چالش های مهم در وزارت میراث فرهنگی کشور، کمبود شدید نیروی کار در یگان حفاظت میراث فرهنگی به ویژه در شهرستان ها است. در بیشتر شهرستان های کشور تنها یکی دو تا نیروی یگان حفاظت از میراث فرهنگی وجود دارد و با نگرش به شمار فراوان و پراکنش یادمان های تاریخی در روستاها و آبادی ها، باید پذیرفت که نمی توان به درستی از یادمان های تاریخی و فرهنگی کشور پاسداری و نگاهبانی کرد. از سویی، برپایۀ قانون در روستاها و ده و آبادی ها وظیفۀ پاسداری و حفاظت از یادمان های تاریخی بر دوش دِهیاری ها و شورای شهر است که شوربختانه آن ها به درستی مسولیت خود را اجرا نکرده و همواره شانه خالی می کنند و بیشترین چالش و آسیب ها به یادمان های تاریخی در همین روستاها و آبادی ها رقم می خورد و جا دارد تا دولت و وزارت میراث فرهنگی در کنار آموزش های بیشتر به دِهیاران و دیگر مسولان مربوطه، خواستار پاسخ گویی آن ها باشند. زیرا وزارت میراث فرهنگی به هیچ روی و به تنهایی توانایی حفاظت و پاسداری از یادمان های تاریخی را ندارد و با نگرش به وضعیت موجود کشور و فقر فرهنگی و نبود آموزش، یادگارهای نیک گذشتگان یکی پس از دیگری از صفحۀ روزگار و چهرۀ تاریخ پاک خواهد شد. همچنین وزیر میراث فرهنگی باید برای اَفزایش نیروی یگان حفاظت با دولت و نمایندگان خانۀ ملت (مجلس) و مسولان مربوطه چانه زنی بیشتری کرده و این کار را در اولویت همۀ کارهای وزارت خانه قرار دهد. زیرا همان گونه که گفته شد، با کمبود شدید نیروی یگان حفاظت از میراث فرهنگی، امکان پاسداری و نگاهبانی از یادمان های تاریخی و فرهنگی به درستی انجام نخواهد شد.

بازشناسی سنگ نبشتۀ ساسانی «تَنگ خُشک»

در دره یا تنگه ای که امروزه به تنگ خشک نامدار شده است تخته سنگی بزرگ جای دارد که نزدیک 3 متر در 4 متر و بلندای 80 سانتی متر با نبشته هایی به پهلوی کتابی و رَج های (سطر) عمودی در سه سوی سنگ در آن نمایان است. اَفزون بر این، در سطح رویین آن سنگ حوض مانندی است به اندازۀ 32 سانتی متر در 83 سانتی متر و به عمق 23 سانتی متر که آن را با نام «دَخمَک» می شناسیم که در گذشته دارای درپوش نیز بوده است. هر سه سنگ نبشته به شدت آسیب دیده و کمابیش ناخوانا شده اند. آنچه از درونمایۀ سنگ نبشته ها می توان فهمید، آن است که دربارۀ یادبود و پیشکش باغ، بوستان، دهش و غیره سخن می گوید و نبشتۀ یک در لبۀ شمالی در 7 رَج و 50 در 40 سانتی متر، نبشتۀ دو که در 18 رج و در شمال باختری (غربی) تخته سنگ است که تنها نزدیک 10 رَج آن خوب و خواناست و با نگرش به درونمایۀ (مضمون) آن، کپی همان نبشته یک است، ولی کامل تر و آسیب بسیاری دیده و 120 در 72 سانتی متر است. نبشتۀ سوم نیز که بر روی خود سنگ و سطح رویین آشکار است در 16 رَج و 94 در 150 سانتی متر است، ولی به سبب آسیب های طبیعی و انسانی به گونۀ کامل ناخواناست و تنها چند واژه را از آن می شناسیم.

نبشته های یک و دو مربوط به بخشیده شدن منطقه ای پر باغ از سوی کسی به نام فرخ بوده، پسر نُرمان (نریمان). به گمان فراوان نبشتۀ دو تاریخی دارد در رَج های (سطرها) 9 تا 12، که شوربختانه قادر به بازخوانی آن نیستیم. نبشتۀ سوم سراسر آسیب جدی دیده است.

برگردان نبشتۀ یک «تنگِ خشک» :

1 – این کاریز (قنات) و باغ

2 – و بوستان و رز (تاکستان)

3 - و گل و درخت و خانه را

4 – فرخ بود نریمان

5 – به اَفزودگی (به فراوانی)، که از

6 – (دارایی) خویش بود

7 – فرمود دادن. (برگردان سعید عریان)

برگردان سنگ نبشتۀ دو، «تنگ خُشک» :

1- فرخ بود نریمان فرمان

2- داد که از این

3- کاریز (قنات) و باغ و بوستان و خانه

4- فراز به دهید و بوی

5– گل......

6– که ....... به کسی

7– از ......

8- کردن، اگر مردِ

9- ....... سال 3 .......

10- ........

11- ........ ماه سپندارمذ

12- ....... خور ....... به ......

13- ....... به ...... و خانه

14- ....... باغ ......

15- ....... بود ......

16- .........

17- ....... ایشان

18– پسر خویش. (سعید عریان).

رَج های 1 و 3 نبشتۀ دو، روی هم رفته با رَج های 4 و 1 تا 3 نبشتۀ یکم برابرند. باقی خوانش و برگردان به گونۀ کامل نامطمین است. (همان). برگرفته از کتاب یافته های تازه از ایران باستان، نوشتۀ پِروفِسور«والتر هینتس» برگردان دکتر پرویز رجبی.

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، سنگ نبشتۀ پهلوی ساسانی «تَنگِ خشک» دارای ارزش بسیار فراوانی نزد کارشناسان است و از دیدگاه تاریخ اجتماعی،دینی،باستان شناسی و میراث نیاکانی قابل بررسی هستند. از سویی، نگارش سنگ نبشته ها هم زمان با نوشتن (تالیف) است. به همین سبب از دید زبان شناسی دارای ارزش فراوانی است و به این وسیله می توانیم به شیوه و روش گفتار و نوشتار در دورۀ ساسانیان پِی ببریم و باید برای نگه داشت و حفظ آن کوشا باشیم و از آن به درستی پاسداری کنیم و یادگاری که هزار و اَندی سال است برجای مانده و به ما رسیده است را به درستی به آیندگان که صاحبان اصلی این سرزمین هستند، بسپاریم.

سنگ نبشتۀ «تنگِ خشک» در شهرستان مَرودشت و در تنگه ای که درازای آن 20 کیلومتر و پهنای آن دو کیلومتر است جای گرفته و در 7 مهرماه 1354 خورشیدی با شماره 1111/2 در فهرست یادمان های ملی به ثبت رسیده است.

نگاره های زیر را که به تازگی گرفته شده است، ببینید :