تارنمای فرهنگی مهرگان – گروه میراث فرهنگی – سیاوُش آریا*

سوداگران اَموال تاریخی و فرهنگی و قاچاقچیان بیمار به بهانه های پوچ و خیال اَنگیز یافتن گنجی که هیچ وجود خارجی ندارد به آتشکدۀ ساسانی اَرزشمند نامدار به «تادوانِ» پارس یورش برده و با کَندن گودالی بزرگ در کف چهارتاقی، آسیب های برگشت ناپذیری را برجای گذاشته اَند.

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، چهارتاقی های ساسانی به عنوان مهم ترین نماد مِهرازی(معماری) آیین ساسانیان شناخته می شود. همچنین با شناخت این سازه های بسیار اَرزشمند و بی همتا با آداب و آیین های مردم در روزگار ساسانیان بیشتر آشنا خواهیم شد. چهارتاقی های ساسانی ما را با تاریخ اجتماعی، هنر، مِهرازی و گاه سیاسی یکی از مهم ترین شاهنشاهی های دورۀ باستانی ایران آشنا و دریچه ای به سوی شناخت تاریخ شکوهمند آن دوران سرنوشت ساز می گشاید. با این همه، وضعیت نگهداری چهارتاقی های ساسانی کشور که از آن ها با نام آتشکده یاد می کنیم، بد است و هرکدام در گوشه ای به حال خود رها شده و بیشتر آن ها در بدترین شرایط حفاظتی جای دارند و در تیررَس یورش نابخردانۀ قاچاقچیان میراث فرهنگی جای گرفته و آسیب های فراوانی دیده اَند. گواه این سخنان نیز بازدیدهای میدانی نگارنده در همین امسال در سه استان کشور و چهارتاقی های موجود آن ها بوده است که هیچ کدام حال و روز خوشی نداشتند و نگارنده در گزارش هایی به برخی از آن ها پرداخته است.

یورش قاچاقچیان به چهارتاقی ساسانی «تادوان»!

اما سودجویان بیمار اَموال تاریخی و فرهنگی و قاچاقچیان فرومایه به بهانه های پوچ و خیال اَنگیز یافتن گنجی که هیچ وجود خارجی ندارد و توهمی بیش نیست، در زمانی ناروشن به چهارتاقی ساسانی نامدار به «تادوان» در یکی از منطقه های جنوبی استان پارس (فارس) یورش برده و کف آن را گودال بزرگی پدید آورده و ساختار یادگار ساسانیان را به هم ریخته و آسیب های برگشت ناپذیری را برجای گذاشته اَند. همچنین در دو گوشۀ دیوار از درون چهارتاقی با آتش زدن آن، نشانه های نابِخردی و بی فرهنگی خود را به ثبت رسانده اَند که همچنان لکه های تیرۀ آن بر روی مصالح و سنگ های بنا برجای مانده است و آه از نهاد آدمی برمی خیزد و چیزی جز اَفسوس و دریغ برجای نمی ماند. اما داستان پرتکرار دست درازی ها (تجاوز) را پایانی نیست و قاچاقچیان یادمان های تاریخی در چند جای دیگر محوطه با کَند و کاوهای غیرمجاز و آسیب رسانی به لایه های باستان شناختی آن، نشانه های بیماری و نابِخردی خود را برجای گذاشته اَند.

 ساخت و ساز در کنار چهارتاقی ساسانی «تادوان»

از دیگر دشواری های پیش روی یادگار ساسانیان، ساخت و ساز در پایین چهارتاقی و در عَرصه و چشم اَنداز آن است که به تازگی از سوی بومیان منطقه آغاز شده و باید هرچه زودتر از دنبالۀ کار آن ها پیشگیری شود. در همین زمینه، نگارنده برپایۀ مسولیت اجتماعی خویش به ادارۀ کل میراث فرهنگی استان رفته و با نشان دادن نگاره ها (تصاویر) و آغاز ساخت و سازها در عَرصۀ یادگار ساسانیان خواستار رسیدگی و پیشگیری از دست درازی ها شده است.

گذشت زمان و رِخنۀ عوامل طبیعی همانند باد، باران و آفتاب و غیره و بدتر از همه، رسیدگی نکردن مسولان اَمر به آتشکدۀ ساسانیان، سبب شده است تا ترک و شکاف های ژرفی در دیوار چهارتاقی از درون پدیدار شود که خطری جدی و تهدیدی بزرگ برای آن به شمار می آید و نیازمند مرمت و استحکام بخشی فوری از سوی مسولان میراث فرهنگی استان است. در غیر این صورت در آینده ای نزدیک بخشی از چهارتاقی ساسانی فرو خواهد ریخت. همچنین پایین یکی از پایه های چهارتاقی ریزش کرده و مصالح آن سست و بی دوام شده و در حال فروپاشی است و نیازمند رسیدگی فوری و اورژانسی است.

بازشناسی آتشکدۀ «تادوان»

چهارتاقی یا آتشکدۀ نامدار به «تادوان» در جنوب سرزمین پارس جای دارد. بنای این چهارتاقی دارای نقشه ای (پلان) مربع شکل به اندازۀ 6 در 6 متر و گنبدی به بلندای 3 متر است. مصالح به کار رفته در ساخت بنا، سنگ و ساروج است. دهانۀ هر چهارتاقی دارای 4 متر پهنا و 3 متر و هشتاد سانت درازا است. این چهارتاقی هم اینک بیش از 40 درسد (درصد) آن ویران شده است. بیشترین آسیب را در بخش دیوارهای گوشۀ خاوری (ضلع شرقی) دیده است. چنانچه که به گونۀ کامل فرو ریخته و از میان رفته است. به گمان فراوان این چهارتاقی در میان دژی (قلعه) به اَندازۀ 2 در 2 کیلومتر بر روی ارتفاعی حدود 50 متر از سطح زمین جای گرفته بوده و تنها دارای یک راه ورودی بوده و از سه سو به پرتگاهی می اَنجامد. همچنین ویرانه ها و دیوارهای دژ در پیرامون چهارتاقی همچنان پابرجاست و خودنمایی می کند. به باور کارشناسان با نگرش به جایگاه چهارتاقی و وجود دژی بزرگ و موقعیت راهبردی (اِستراتژیک) منطقه، آتشکده و بنای دژ نامدار به «تادوان» باید از آنِ اوایل دورۀ ساسانیان باشد که کمابیش 1800 سال دیرینگی دارد. از همین روی، حفظ و پاسداشت آن دارای اهمیت به سزایی بوده و بایسته است تا مسولان اَمر و مردم از آن به درستی پاسداری و نگاهبانی کنند.

سفال های نخودی و سرخ رنگ ساده و نقش دار فراوانی در پیرامون چهارتاقی تا دور دست ها نمایان است که نشان از اَرزش و اهمیت ویژۀ یادگار ساسانیان در دوران ساخت و نخستین آن به شمار می آید.

چهارتاقی ساسانی و دژ نامدار به «تادوان» با یک دیگر در تاریخ 16 شهریور ماه 1391خورشیدی و با شمارۀ 30908 به ثبت ملی رسیده است.

در پایان به اَنگیزۀ در خطر بودن و مسایل اَمنیتی از دادن نشانی کامل چهارتاقی و نمایش نگاره های دژ آن پرهیز شده است.

نگاره های زیر را که به تازگی گرفته شده است، ببینید :

به سبب گذشت زمان و رخنه عوامل طبیعی بخش باقی مانده گنبد نیز در حال فرو ریختن است

بخش پایینی پایه چهارتاقی که سست و بی دوام شده و درحال ریختن و نیازمند رسیدکی فوری است

گودال بزرگی که قاچاقچیان در کف چهارتاقی پدید آورده و ساختار بنا را به هم ریخته اند

قاچاقچیان بیمار با مته برقی درون دیوار چهارتاقی را سوراخ کرده و آسیب جدی رسانده اند

ترک و شکاف های عمیق در درون دیوارهای چهارتاقی

بخش هایی که در حال ریختن است و نیازمند استحکام بخشی فوری است

پایه های چهارتاقی که از سوی سوداگران میراث فرهنگی به آتش کشیده شده و جای آن همچنان نمایان است

بخش شرقی چهارتاقی و گنبد بنا که در گذشته فرو ریخته است

یادگاری نویسی بر روی یادگار 1800 ساله ساسانیان

ساخت و سازهای غیرمجازی که درعرصه و نزدیکی یادگار ساسانیان درحال انجام است

چهارتاقی ساسانی نامدار به تادوان پارس

*پژوهشگر تاریخ ایران و میراث فرهنگی – خبرنگار آزاد – کُنشگر میراث فرهنگی، گردشگری و زیست بوم – راهنمای گردشگری – دبیر اَنجمن مهرگان