تارنمای فرهنگی مهرگان-گروه باستان شناسی-سیاوُش آریا*

کاوش­ های باستان شناسی در بنای منسوب به کاخ والِریَن در شهر جهانی بیشاپور در فروردین ماه امسال با پشتیبانی مدیرکل میراث فرهنگی،گردشگری و صنایع دستی استان پارس(فارس)،پایگاه میراث جهانی منظر باستان ­شناسی ساسانی فارس و با پروانه از پژوهشکدۀ باستان شناسی کشور به انجام رسید.

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، شهر باستانی بیشاپور به فرمان شاهپوریکم،دومین پادشاه ساسانی به اَنگیزۀ پیروزی­ های پِیاپِی بر رومیان برپا شد. شهر تاریخی و باستانی بیشاپور یکی از شهرهای مهم و بزرگ در دورۀ ساسانیان بوده که نماد شکوه،قدرت،فرهنگ و هنر و مِهرازی(معماری)ایرانیان به شمار می آید. این شهر پرآوازه،امروزه میراث جهانی ایران است و در شهرستان کازرون و در استان زرخیز و همیشه جاویدان پارس جای دارد.

کاوش­ های باستان شناسی در شهر بیشاپور از سال 1935 میلادی از سوی«ژرژ سال»آغاز شد. او در آن سال مدیر موزه­ های فرانسه  و موزه دار بخش هنرهای آسیایی موزۀ لوور بود. پس از وی،«رومن گیرشمن»از سال 1939 تا 1941 میلادی به مدت دو سال در بیشاپور کار کرد. پس از درنگی بسیار و 28 سال بعد،شادرُوان علی اکبر سرافراز کاوش­ های باستان شناسی در بیشاپور را آغاز کرد که به دستاوردهای مهمی انجامید و بناهای ارزشمندی از پس سَده ها از دل خاک بیرون آمد. سرانجام سومین بار کاوش­ های باستان­ شناسی و شناخت معماری شهر بیشاپور در سال 1374 خورشیدی به سرپرستی زنده­ یاد مهندس محمد مهریار از سر گرفته شد. با این همه،تا کنون تنها بخش کوچکی از شهر باستانی و بزرگ بیشاپور کاوش شده و همچنان رازهای سر به مُهری دارد و نیازمند کاوش­ های باستان­ شناسی بیشتری است تا درک و شناخت ما از یادگار شکوهمند ساسانیان بهتر و کامل تر شود.

کاوش های باستان شناسی در بیشاپور از سر گرفته شد

اما کاوش­ های باستان­ شناسی پس از گذشت دیر زمانی با پشتیبانی ادارۀ کل میراث فرهنگی،گردشگری و صنایع دستی استان و پروانه(مجوز)از پژوهشکدۀ باستان شناسی کشور به سرپرستی مشترک مصیب امیری و رضا نوروزی،هَموَندان هیات علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری کشور در اِسپندماه سال گذشته از سر گرفته شد و پس از نوروز در فروردین ماه دنبال شد و هفتۀ گذشته فصل نخست آن به پایان رسید. در این فصل از کاوش های باستان­ شناسی به یکی از مهم ترین بخش­ های شهر باستانی بیشاپور که ابهام و پرسش­ های فراوانی دربارۀ آن مطرح است،پرداخته شد. بنایی که منسوب به کاخ والِریَن است و از سوی«رومن گیرشمن»نام گذاری شده بود،مورد کاوش ­باستان ­شناسان قرار گرفت تا پرده از تاریکی ­ها برداشته شود. زیرا به باور باستان­ شناسان، چُنین بنای ارزشمند،گرانسنگ و شکوه­مندی نمی تواند کاخ والریَن باشد. با این همه،تا کاوش ­های گسترده و هدفمند باستان شناسی در آن انجام نگیرد،نمی توان سخنی به میان آورد.

رضا نوروزی،سرپرست کاوش­ های باستان شناسی در بنای منسوب به کاخ والریَن شهر بیشاپور در همین زمینه به تارنمای فرهنگی مهرگان گفت:«نزدیک دو دهه است که در شهر بیشاپور کاوش باستان ­شناسی ادامه­ دار و گسترده­ ای انجام نگرفته است. در سال 1386 خورشیدی یک فصل کاوش از سوی دکتر ناصر نوروز زاده چگینی بر روی باروی خاوری(شرقی)و در سال 1390 خورشیدی نیز یک فصل کاوش در فضای کنار ایوان موزاییک از سوی دکتر مصیب امیری انجام گرفته و از آن سال تا کنون کاوش باستان­ شناسی در بیشاپور انجام نشده است. اما با پیگیری مدیرکل میراث فرهنگی استان و مدیر پایگاه میراث جهانی منظر باستان­ شناسی ساسانی فارس،کاوش­ های باستان­ شناسی در بیشاپور از سر گرفته شد. در برنامۀ کاوش­ ها که طرح 5 ساله و هدفمند برای آن تعریف شده است با نگرش به شرایط موجود فصل نخست کاوش ها در بنای منسوب به کاخ والریَن از اسپندماه سال گذشته آغاز و پس از نوروز دوباره از سر گرفته شد و تا اواخر فروردین ماه به پایان می­ رسد. در این فصل ما کار را به عنوان آغاز کاوش ­ها در نظر گرفته که خوشبختانه کارها به خوبی پیش رفته و راضی هستیم».

هَموَند(عضو)هیات علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری کشور دربارۀ روند کاوش ­های باستان شناسی گفت:«با اصلاح شبکه بندی پیشین،سراسر شهر بیشاپور را بر پایۀ سیستم مِتریک(یو تی اِم)شبکه بندی کرده­ و شبکه های سد متر در سد متر را که هر کدام نامی دارد در آن پدید آورده و پس از آن به شبکه های ده متر در ده متر بخش بندی شده است. ما در این بخش یا بنا سه ترانشه ده متر در ده متری باز کرده و کار را در همین ترانشه­ ها دنبال می­ کنیم».

دکتر نوروزی در بخش دیگری از سخنان خود به تارنمای فرهنگی مهرگان گفت:«در این فصل ما تنها از نیروهای باستان شناسی در کاوش بهره می بریم،ولی در فصل های آینده باید کارشناسان معماری و مرمت و حفاظت نیز در کنار ما باشند. زیرا سازه­ های معماری از دل خاک بیرون می آیند و بلوک های سنگی موجود باید به درستی سامان دهی شده و پس از شماره و کد گذاری از این مکان،جابه جا شوند. همچنین یکی از آرمان های مهم ما از کاوش در این بنای رازآلود شناخت ما از آن است. این بنا را «گیرشمن»،کاخ والرین معرفی کرده است. اما با نگرش به ساختار آن و شکوهمند بودن بنا،این نام گذاری زیر پرسش است و به گمان فراوان نمی­ تواند کاخ والرین باشد. زیرا نسبت به کاخ ­های تشریفات و دیگر مجموعه­ های نمایان در بیشاپور،این بنا گرانسنگ تر و ارزشمندتر به نظر می رسد. از همین روی،کاوش های باستان شناسی در این بنا،پاسخی است به پرسش­ ها و ابهام های موجود.

از دیگر آرمان های مهم کاوش در این بنای ارزشمند،کارکرد و کاربری آن است. همچنین ساختار معماری بنا بر ما روشن و آشکار نیست و باید کاوش های باستان شناسی را دنبال کنیم تا به نتیجه­ ای قابل پذیرش برسیم. از سویی،دخل و تصرف های فراوانی در بنا صورت گرفته است و سنگ های آن در دوره­ های بعد جا به جا شده و فضای معماری تازه­ ای را روی سطح پدید آورده اند. به هر روی،باید دو سه فصل کاوش ­های باستان ­شناسی دنبال شود تا بتوان به شناختی از معماری فضای موجود دست یافت».

این باستان شناس در پایان گفت:«امیدوار هستیم این فصل از کاوش های باستان شناسی سبب شود تا نام بیشاپور بیشتر بر سر زبان­ ها افتد و در میان تودۀ مردم شناخته شود. زیرا هنوز بیشتر مردم به جز نام،از آن چیزی نمی­ دانند و حتا گاه با شهر نیشابور در خراسان بزرگ آن را اشتباه می گیرند. همچنین شهر بیشاپور به نسبت اهمیت و ارزش و جهانی شدن آن،همچنان ناشناخته است و جای کار بسیاری دارد. از سویی،این کاوش ­ها آغازی است بر انجام کاری بزرگ که امیدوار هستیم به سرانجام برسد».

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان،کاوش های باستان شناسی در شهر جهانی بیشاپور و در بنای منسوب به کاخ والریَن در اواخر فروردین ماه به پایان رسید و باستان­ شناسان امیدوار هستند تا فصل دوم کاوش­ های باستان شناسی در پاییز امسال دنبال شود تا بتوان به درک و شناخت درستی از کاربری بنا دست یافت.

 شهر بیشاپور در 23 کیلومتری شهرستان کازرون جای دارد و در پروندۀ محور ساسانی فارس با نام" منظر باستان شناسی ساسانی فارس" به ثبت جهانی در سازمان یونسکو رسیده است.

نگاره های زیر در اواخر فروردین ماه گرفته شده است،آن ها را ببینید:

باستان شناسان در کاخ منسوب به والرین در بیشاپور سرگرم کاوش های باستان شناسی هستند

بنای منسوب به کاخ والرین پشت کاخ های شاهپور ساسانی جای دارد

بلوک های سنگی ارزشمند نشان از بنایی شکوهمند دارد

بانو آزاده دارایی سرپرست یکی از ترانشه ها یا کارگاه های کاوش

دکتر حمید رضا کرمی،سرپرست یکی دیگر از کارگاه های کاوش در کاخ منسوب به والرین بیشاپور

*پژوهشگر تاریخ ایران و میراث فرهنگی-کُنشگر میراث فرهنگی،گردشگری و زیست بوم-راهنمای گردشگری-خبرنگار آزاد-دبیر انجمن مهرگان