یافته های ارزشمند تپۀ مَرودشت

 

 

تارنمای فرهنگی مهرگان - گروه باستان شناسی- سیاوُش آریا*

فصل نخست کاوش‌های تَل سبز(تل سوز)درجنوب باختری(غربی)شهرستان مَرودشت دراستان پارس با یافته‌ها وداده‌های ارزشمندی دنباله یافت.این تپه وابسته(مربوط)به دوران ایلامی است که پیشتر،بزرگی آن 12هکتاربوده‌ است.این کاوش‌ها به وسیلۀ دانشگاه آزاداسلامی مرودشت و با همکاری پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی انجام گرفته‌ است.

نوروزرجبی،باستان‌شناس وسرپرست تیم کاوش درتَل سبزدربارۀ آرمان(هدف)ازکاوش‌ها به تارنمای فرهنگی مهرگان می‌گوید:«آرمان اصلی ازکاوش‌ها،انجام مطالعات فرهنگی وشناخت دوره‌های فرهنگی تَل سبزاست تا با کمک آن دشواریِ گاه‌شناختی آبریزِ(حوضه)رودخانه کورش(کُرکنونی)و بلندی‌های پارس(فارس)درهزاره‌ی سوم،دوم ویکم پیش اززایش عیسا(ق.م)یا همان دوران ایلامی باز(حل)شود.آرمان دیگرما،بازنگری تعیین حریم وگُسترۀ(عرصه)این تپۀ ارزشمند است».

رجبی ادامه می‌دهد:«دراین فصل ازکاوش‌ها یک گمانه لایه نگاری دربخش جنوبی تپه بازشد وبرای بِهگشت(اصلاح)دشواری‌های گاه‌نگاری دربخش بالایی تپه،گمانه‌ای نیزبا اندازه‌ای کوچک‌تردربلندای تپه پدیدار(ایجاد)شد.درگمانه‌های لایه‌نگاری،بازمانده‌هایی(آثاری)ازدورۀ هخامنشی تا دورۀ لپویی(400 تا 3500 پیش اززایش عیسا=ق.م)به‌دست آمد که شامل،ساختارهای مِهرازی(معماری)وچاله‌های زباله باستانی،خاک‌سپاری(تدفین)انسانی،نمونه‌های استخوانی جانوران و پرندگان،الواح گِلی، پیکرک گلی، داده‌های سفالی، کالاشمار(شِی‌ای ریز و گِرد ازجنس گِل پخته که درآن برای بده و بِستان‌های اقتصادی و بازرگانی بهره برده می‌شده)و .... است».

سرپرست تیم کاوش ازدانشگاه آزاداسلامی واحد مرودشت می‌افزاید:«به نظرمی‌رسد با توجه به داده‌های باستان‌شناختی تپه سبزکه بیش از 12هکتار بوده،دوره‌های گوناگون فرهنگی را دربرداشته‌ باشد،زیرا دربخش ویران شدۀ تپه،آثارومانده‌هایی(بقایایی)ازدورۀ پیش ازتاریخ(دوره مس سنگ و نوسنگی= 3هزارتا 6500 پیش اززایش عیسا)وجوددارد.بااین همه دربخش‌های برجای مانده ازتپه،مانده‌هایی از دورۀ هخامنشی تا دورۀ لپویی(500 تا 3500 پیش اززایش عیسا)وجود دارد».

این باستان‌شناس اشاره‌ای هم به کاوش‌های گذشته می کند و می‌گوید:«پیشترنیز،"لویی واندِنبِرگ"،"هِرتسفِلد"،"اِشمیت" و"اِشتاین" برروی این تپه کارهایی انجام داده اند،ولی نخستین کاردانشی(علمی)را "سامنِر" انجام داده‌است.وی مطالعات فرهنگی منطقه رادرپیش گرفت.به دیگرسخن، فراگیرترین(جامع ترین)بررسی باستان‌شناسی تا به امروزرا انجام داد.او درسال 1972 تَرسایی(میلادی)،این تپه را که 12 هکتاربوده به گونۀ دانشی شناسایی و کاوش کردکه هم اکنون کمترازیک هکتارآن برجای مانده است.به گمان بسیاراین تپه،یک شهربزرگ ایلامی بوده که دارای ارزش فراوانی است.«سامنر» آن را بزرگ‌ترین شهرخاوری(شرقی)رودخانۀ کورش(کُرکنونی)و جلگۀ مرودشت می‌داند که وابسته به(500 تا 3500 پیش از زایش عیسا)است که دراین 40 سال با ساخت و سازخانه‌ها برروی تپه،بیشتر بخش‌های آن نابود شده‌است».

این هَموَند(عضو)هیات علمی دانشگاه مرودشت دربخش دیگری ازسخنانش می‌افزاید:«خاکی که ازکف‌ها و چاله‌های زباله یا پیت‌های(pit)باستانی به دست می‌آید به‌شوَند(سبب)داشتن نمونه‌های استخوانی جانوران و پرندگان ونیزدانه‌ها وگَرده‌های گیاهی ازارزش بسیاری برخوردارند ومی توانند ما را در بازسازی رژیم گیاهی و جانوری منطقه کمک کنند».

رجبی دربارۀ اسکلت پیدا شده نیزبه تارنمای فرهنگی مهرگان می‌گوید:«مانده‌های این خاک سپاری که وابسته به دوران ایلام قدیم است یک خاک سپاری انسانی است که درراستای باختربه خاورکشیده شده وبه شکل نیمه چُمباتمه ای دردرون گورچاله‌ای جای داده شده‌است.این خاک سپاری برای مطالعات ژنتیکی،سال یابی،جنس شناسی،بیماری‌شناسی انسانی،اقلیم شناسی وغیره موردپژوهش قرارخواهد گرفت».

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان،دراین فصل ازکاوش یک اجاق هخامنشی نیزبه دست آمده است.رجبی دراین باره می‌گوید:«اجاقی درگمانۀ روی تپه پیدا شدکه با توجه به مواد سطحی که از پیرامون آن و سفال‌ها به دست آمده وابسته به دوران هخامنشی است».

این باستان شناس درپاسخ به این پرسش که آیا ازدوران اشکانی یا ساسانی چیزی به دست آمده است،می‌گوید:«لایۀ بالایی وابسته به دوران هخامنشی است وهر چه که وجود دارد کهن‌تر ازهخامنشی است».

دراین فصل ازکاوش ها درکناربهره گیری ازدانش باستان شناسی ازدانش گیاه باستان شناسی نیزبهره گرفته شده‌است.درهمین زمینه نیز،شراره قاسمی دانشجوی این رشته به تارنمای فرهنگی مهرگان می‌گوید:«گیاه باستان‌شناسی دانشی نواست که به ما کمک می‌کند تا داده‌های گیاهی که ازگذشته برجای مانده را برای بازسازی اقلیم‌های زیست بومی(محیط زیستی)گذشته بررسی کنیم.درواقع با بررسی دانه‌های گیاهی،زغال برجای مانده دربافت‌های باستانی ازاقتصادزیستی(معیشتی)مردمان گذشته آگاه خواهیم شد وبرای این کَرده(عمل)از شناورسازی یا "فِلوتِیشِن" بهره می‌بریم».

امروزه نیز گِرداگرد این تل باستانی فنس‌کشی شده است.اما نکته‌ای که باید به آن اشاره کرداین است که،ازلب جاده تا بخش فنس کشی ودور چینی در بخش جنوب باختری زمین‌هایی رها شده که دراصل جزوی ازتپه بوده ودارای ارزش است.

نوروزرجبی در همین زمینه می‌گوید:«دربخش جنوب باختری گمانه‌ای زده شد که بتوانیم برای آن حریم وگستره درنظربگیریم و با پیداشدن آثار پیش ازتاریخ درآن،باید گستره وحریم آن بازنگری شود و جای فنس‌کشی‌ها را درآغازکوچه و لب‌جاده دگرگون کنیم.درواقع باید این بخش که دورافتاده(متروکه)مانده و به زباله‌دانی دگرگون شده به گسترۀ این تپه افزوده‌شود که این گمانه نیزبرای همین پُرسمان(مساله)به وجود آمد».

تل سبزیا دژ تپه یا تل سوز درجنوب باختری شهرمرودشت و درسه کیلومتری خاورجایگاه رسیدن دو رودخانۀ کورش(کُر)وسیوند جای گرفته است.

اسکلت چهار هزارساله کشف شده درتل سبز

بازمانده ای از یک اجاق هخامنشی که در این کاوش به دست آمد

گمانه زنی در بخش جنوب باختری(غربی) که به جابه جایی حریم تل خواهد انجامید

گوری 200 تا 300 ساله که در لایه های گمانه زنی ها به دست آمده است

نمونه ای از زغال های یافته شده

نمونه ای از سفال ها که در کاوش به دست آمد

نوروز رجبی،باستان شناس و سرپرست تیم کاوش تل سبز در مرودشت پارس

شراره قاسمی که داده های گیاهی را درباستان شناسی این تپه بررسی می کند

گمانه زنی بر روی تل سبز که داده های بسیاری درآن به دست آمد

نرگس اسدپور،سرپرست کارگاه درکاوش های تپه سبز مرودشت











*پژوهشگرتاریخ و فرهنگ ایران- دبیرانجمن مهرگان- کُنشگر (فعال) میراث فرهنگی، گردشگری و زیست بوم