تارنمای فرهنگی مهرگان – گروه میراث فرهنگی – سیاوُش آریا*

در روزگاری که کشورهای همسایه و نوپا برای به دست آوردن هویت و پیشینۀ تاریخی خود دست به هر کاری می زنند و با تبلیغات گسترده و هزینه های هنگفت کوشش می کنند تا سندی را یافته و آن را در بوق و کَرنا کنند و شناسنامه ای برای خود بیابند، یادمان های تاریخی – فرهنگی ارزشمند چند هزار سالۀ ما ایرانیان رو به ویرانی می رود تا دیگر نشانی از شکوه و فرهنگ ایرانی برجای نماند!

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، گل بود به سبزه نیز آراسته شد. این داستان امروز مجموعۀ فرهنگی – تاریخی و طبیعی «بَرم دِلک» شیراز است. مجموعه ای که به گفتۀ زنده یاد دکتر جمشید صداقت کیش هویت و شناسنامۀ شهر شیراز به شمار می آید و نگهداری و پاسداشت آن از سوی همۀ مدیران فرهنگی و مردم امری بایسته (ضروری) است. با این همه چند سالی است که این مجموعۀ فرهنگی - تاریخی و طبیعی که چشم انداز بسیار زیبایی هم دارد، روزگارش ناخوش است. از هدف تیر جای دادن سنگ نگاره های ساسانی و پرتاب سنگ به سوی نگارکَندها (نقش برجسته ها) تا ریختن پَساپ (فاضلاب) کارخانۀ صنعتی در چشمۀ «بَرم دلَک» که در حریم درجه یک این یادمان و با زیر پا گذاشتن قانون های میراث فرهنگی در یک دهۀ گذشته برپا شده و یکی از انگیزه های خشکسالی چشمه نیز بوده است. از ریختن زباله های شهری و نخاله های ساختمانی در پایین و پیرامون این یادمان ملی تا یادگاری نویسی و خَراش نگارکَندهای ساسانی به دست نابخردان فرومایه. اما این ها تنها بخشی از دردنامۀ غم انگیز این مجموعۀ بی همتا است. رها کردن نگارکَندهای ساسانی از سوی مدیران فرهنگی شهری به ویژه سرپرست اصلی آن ها یعنی سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در چند دهۀ گذشته و نبود برنامه های حفاظتی و مرمتی از سوی این سازمان به همراه گذشت زمان و عوامل طبیعی همچون باد، باران، آفتاب و ... که به گفتۀ کارشناسان دشمن سرسخت یادمان های سنگی است، انگیزه ای شده که ترک و شکاف ها و شکستگی در این نگارکَندهای 1700 ساله بیشتر شود و آنان را به کام مرگ فرو برد. ولی این بی مهری ها، همۀ داستان پر درد و رنج این مجموعۀ ارزشمند نیست. به تازگی شهرداری در بالای کوهی که سنگ نگاره های ساسانی تراشیده شده است در حال بریدن کوه و انفجار آن و پدیداری کانی (معدن) سنگ است. موضوعی که به گفتۀ کارشناسان زمین شناسی و باستان شناسان لرزش ها و انفجار سنگ ها تهدیدی جدی برای یادمان های ساسانی به شمار می آید و با گذشت زمان تاثیر منفی بر روی آنان خواهد گذاشت. به ویژه این که بخش هایی از این سنگ نگاره ها شکسته و در آن ترک های ژرفی (عمیقی) پدیدار شده است. همچنین یکی از انگیزه های بُنیادین خشکسالی چشمۀ هزاران سالۀ «بَرم دلک»، پدیداری حوضچۀ بزرگ آب در بالای کوه و جا به جایی و آب رسانی با لوله از روی آن از سوی شهرداری به همراه کَندن چاه های آب غیرمجاز و مجاز از سوی کشاورزان است که در چند سال گذشته خشکیدن این چشمه سار زیبا را رقم زده است.

سخن در خُور نگرش (نکته قابل تامل) این است که ما در چند سال گذشته و به ویژه امسال در گزارش های پِیاپی و با رفت و آمد به سازمان میراث فرهنگی و حتا سازمان محیط زیست، مدیران و سرپرستان را از این رُخدادها آگاه کرده ایم، ولی اِنگار تنها چیزی که برای آنان ارزشی ندارد، یادمان های ملی و هویت و پیشینۀ شهر شیراز است! شگفت انگیزتر آن که همۀ مدیران شهری و نهادها و اُرگان های فرهنگی شعار گردشگری سر می دهند. آیا به راستی موضوع گردشگری جدا از یادمان های تاریخی – فرهنگی و طبیعی است؟ مگر نه این که بنا است سرپرستان (مسوولان) پیشۀ (صنعت) گردشگری را جایگزین درآمدهای نفتی کنند، پس چرا مدیریت شهری در برابر هویت و شناسنامۀ شهر گل و بلبل سکوت کرده است. آیا بهتر نیست با رسیدگی و بازآرایی (مرمت) و حفاظت اصولی از یادمان های تاریخی – فرهنگی به رشد پیشۀ گردشگری کمک کنیم. آیا  زمان آن فرا نرسیده است که دست از شعار دادن برداریم و وارد گُود شویم؟ آیا بهتر نیست مدیریت شهری و جامعۀ علمی و دانشگاهی و حتا مردم به کمک سازمان میراث فرهنگی آمده تا از یادگارهای نیاکانی خود به درستی پاسداری کنیم و بتوان آنان را همان گونه که به ما رسیده است به آیندگان که دارندگان (صاحبان) اصلی این سرزمین هستند، واگذار کنیم.

در همین زمینه سیامک بصیری، کارشناس فنی سازمان میراث فرهنگی استان به تارنمای فرهنگی مهرگان گفت : « ما با طرح کلی شهرداری برای محوطه سازی و پدیداری جایگاه گردشگری موافقیم. زیرا اگر این مجموعه به یک جایگاه گردشگری تبدیل شود، نگهداری و حفاظت نیز بر روی سنگ نگاره ها انجام می گیرد. ولی شهرداری تنها کلیات پرونده و طرح محوطه سازی را برای ما فرستاده است و ما از کانی سنگ و کارهای انجام شده در بالای کوه آگاهی نداریم. همچنین این کارها در حریم آن انجام نمی گیرد، ولی دربارۀ موضوع لرزش هایی که با انفجار کوه بر روی سنگ نگاره ها پدید می آورد، سازمان میراث فرهنگی موظف است تا کارشناسی را برای بررسی این موضوع بفرستد».

از سویی دیگر، بررسی های میدانی ما و پرس و جو از مردم بومی (محلی)، نشان از نارضایتی آنان دارد. بانو فریبا 28 ساله می گوید، صدای انفجار در کوه مایۀ آزار مردم بوده و آسایش ما را گرفته است. حتا در برخی از خانه های نزدیک تر به کوه، ترک های کوچکی که دستاورد این انفجارها است پدیدار شده، ولی کسی به داد مردم نمی رسد. فرشاد 25 ساله نیز می گوید، سر و صدای انفجارها آسایش مردم را گرفته و ما را بیتاب کرده است. هرچند در زمان انجام انفجارها کارکنان شهرداری به مردم منطقه آگاهی می دهند، ولی مایۀ آزار مردم منطقه است. همچنین مدیریت شهری و میراث فرهنگی باید راه چاره ای برای زنده سازی (احیاء) چشمۀ همیشه خروشان «بَرم دلک» کنند تا زندگی به این مجموعۀ زیبا و ارزشمند باز گردد.

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، مجموعۀ «بَرم دِلک» در 7 کیلومتری جنوب خاوری (شرقی) شیراز جای گرفته و در برگیرندۀ سه سنگ نگاره از پادشاهان ساسانی است و با شمارۀ 71 در تاریخ 15 دی ماه 1310 به ثبت ملی رسیده است.

نوشته مرتبط:

·        «بَرم دلک»، جاذبۀ ناشناخته شیراز

*پژوهشگر تاریخ و فرهنگ ایران – راهنمای گردشگری – خبرنگار آزاد – کُنشگر میراث فرهنگی، گردشگری و زیست بوم – دبیر انجمن مهرگان